Mevrouw L.K., een huisvrouw van 43 jaar oud uit Bury in Lancashire, wilde bij mij enkele onderzoeken laten uitvoeren naar mogelijke vroege tekenen van kanker in haar darmen. Ze was vooral bezorgd omdat haar vader, moeder en haar broer allemaal gestorven waren aan darmkanker toen ze nog voor in de vijftig waren.
Ze onderging een onderzoek naar fecaal occult bloed (FOB), waarbij met behulp van chemische stoffen wordt nagegaan of er sporen van bloed in de ontlasting zijn. Als dat zo is, kan het een teken zijn van kanker in de darmen. Behalve van een darmtumor kan bloed in de feces veroorzaakt worden door verschillende andere aandoeningen, zoals een maagzweer, aambeien, darmpoliepen, inflammatoire darmziekte en beschadigingen van het maagdarmstelstel door medicijnen zoals NSAID’s, door een maagdarmoperatie of door een trauma.

De uitslag van het onderzoek bij mevrouw L.K. was positief. Begrijpelijkerwijs schrok ze daarvan en ze stond erop dat ze direct een endoscopie en een colonoscopie kreeg, alsmede een scala aan andere urine- en bloedonderzoeken naar tekenen van kanker. Bij die onderzoekjes wordt er gezocht naar zogeheten ‘tumor markers’, stoffen die door kankercellen worden gemaakt. Gemiddeld zijn ze meer dan 90 procent nauwkeurig. Aangezien de gebieden en organen waarop ze gericht zijn veel overlap vertonen, is het gebruikelijk dat er veel van die onderzoekjes worden gedaan. Samen leiden ze tot ofwel een duidelijk ernstige verdenking ofwel een zekere uitslag dat er geen kanker is.

De tumor marker-onderzoeken en zowel het endoscopisch als het colonoscopisch onderzoek wezen uit dat er geen kanker was. Mevrouw L.K. liet nog een FOB-test doen, maar deze was alweer positief. Ze stond voor een raadsel, want ze had geen symptomen van colitis of enige andere aandoening van het maagdarmstelsel, nu of in het verleden. Ik besloot van voren af aan te beginnen. Eerst nam ik haar eetgewoonten nauwkeurig met haar door.

Ze had geen opmerkelijke eetgewoonten op één aspect na: ze was zo dol op Bury black pudding dat ze het bijna elke dag at. Het is een vermaarde delicatesse uit haar eigen woonplaats, gemaakt van saucijzen, met als belangrijkste ingrediënt gestold varkensbloed. Dat bracht me op het idee dat het probleem van mevrouw L.K. wel eens eenvoudig kon zijn, en na lang zoeken vond ik een publicatie die mijn vermoeden bevestigde1. Daarin werd geconcludeerd dat de FOB-test weliswaar de aanwezigheid van bloed in de menselijke ontlasting kan aantonen, maar geen onderscheid kan maken tussen menselijk bloed en varkensbloed.

Het zou me niet verbazen als de inwoners van Bury het Engelse record houden in het ondergaan van overbodige darmonderzoeken. De uitslag van een FOB-test kan nog om vele andere redenen fout zijn. Zo kan er een vals-positieve uitslag ontstaan wanneer de patiënt een dag of twee voor het onderzoek lever of grote hoeveelheden rund- of schapenvlees heeft gegeten. Een bloedneus, opgehoest bloed uit de longen, bloedend tandvlees en een onlangs uitgevoerde tandheelkundige behandeling (met name extracties) zijn ook voorbeelden van niet-maagdarmgerelateerde oorzaken van een vals-positieve uitslag.

Ook toiletblokjes die bij elke spoeling automatisch de wc-pot verfrissen, kunnen de testresultaten beïnvloeden. Deze moeten uit het toilet gehaald worden (gevolgd door twee keer doorspoelen) voordat een monster van de ontlasting wordt genomen. Aan de andere kant zijn er veel groente- en fruitsoorten met vitamine C die een vals-negatieve uitslag kunnen veroorzaken. In sommige fruitsoorten zitten namelijk stoffen die verhinderen dat het testmiddel reageert op de aanwezigheid van bloed.

Voorafgaand aan het onderzoek kan iemand beter geen maagzuurremmers, corticosteroïden, colchicine, antistollingsmiddelen, jodium, bromides, boorzuur, reserpine en ijzersupplementen gebruiken. Gedurende 72 uur voor de FOB-test mogen eveneens geen voedingsmiddelen genuttigd worden als rauwe broccoli, rauwe knollen of rapen, bloemkool, meloen, pastinaak, rauwe radijs of mierikswortel. En tot slot is het zo dat niet alle darmpoliepen bloeden en dat niet alle bloedende poliepen voortdurend bloeden.

Se slotsom luidt dat er vele mogelijke oorzaken zijn van een vals-positieve of vals-negatieve uitslag. Niet voor niets wordt maar in 50 procent van de gevallen van colonkanker een positieve uitslag verkregen bij een FOB-test2.
Harald Gaier

1BMJ, 2002; 325: 1444
2JAMA, 2001; 28: 12