De anticonceptiepil is gemakkelijk in gebruik en doet wat hij moet doen. Toch zijn er vijf goede redenen om een alternatief te overwegen.

Door Joanna Evans

Zo’n driehonderd miljoen vrouwen hebben hem ooit in hun leven gebruikt en ruim 100 miljoen vrouwen op de wereld slikken hem op dit moment. En dat is logisch, want de pil is een van de betrouwbaarste en gemakkelijkste vormen van anticonceptie die we kennen. Vaak biedt hij ook nog andere voordelen, zoals een gunstig effect op acne en een lichtere, minder pijnlijke menstruatie.
Er zijn echter ook steeds meer aanwijzingen dat vrouwen die aan de pil zijn, risico lopen op allerlei ernstige bijwerkingen – van bloedstolsels en beroertes tot oogproblemen en kanker. En dan hebben we het nog niet over allerlei ‘kleine’ nadelen van de pil, zoals stemmingswisselingen, hoofdpijn en minder zin in seks.

Artsen en geneesmiddelentoezichthouders blijven volhouden dat de voordelen van de pil opwegen tegen de risico’s. Maar steeds meer onderzoeken spreken dat tegen. Bovendien bestaan er allerlei andere manieren om zwangerschap te voorkomen die veel veiliger zijn.
Hieronder staan vijf feiten uit recent wetenschappelijk onderzoek die u over de pil moet weten – vijf goede redenen om ermee te stoppen.

1- De pil kan gevaarlijke bloedstolsels veroorzaken
De pil haalde vorig jaar de kranten nadat was gebleken dat in Frankrijk jaarlijks twintig vrouwen overlijden door bloedstolsels die samenhangen met het gebruik van de pil.
Bloedstolsels kunnen de bloedtoevoer naar het hart of de hersenen afsluiten, en zo een hartaanval of beroerte veroorzaken. Ze kunnen ook losraken, waarna ze in een orgaan elders in het lichaam blijven steken (een embolie).
De Franse toezichthouder op geneesmiddelen, ANSM, vergeleek de risico’s van eerste- en tweedegeneratie anticonceptiepillen met die van de nieuwere pillen van de derde en vierde generatie. Het gebruik van de pil bleek tussen 2000 en 2011 samen te hangen met gemiddeld 2.529 gevallen van veneuze trombo-embolie (losgeraakte bloedstolsels) per jaar, zo ontdekte de ANSM. Bovendien veroorzaakten pillen van de nieuwere generaties, zoals Yaz en Yasmin van farmaceut Bayer, ruim dubbel zoveel doden als pillen van de eerdere generaties.1
Het verband tussen de pil en bloedstolsels is niets nieuws. Het eerste geval van veneuze trombose (bloedstolselvorming) dat werd toegeschreven aan het gebruik van anticonceptiemiddelen, werd al in 1961 ontdekt – kort nadat de pil voor het eerst op de markt kwam.2 Sindsdien stapelen de zorgwekkende bewijzen zich op.
Een recent overzichtsartikel in het gerenommeerde tijdschrift British Medical Journal meldt dat het gebruik van de anticonceptiepil over het geheel genomen een vier keer zo hoge kans op bloedstolsels geeft.3 Volgens een ander overzichtsartikel lopen vrouwen die pas met de pil zijn begonnen, nog meer risico: in de eerste drie maanden is hun kans op bloedstolsels zo’n twaalf keer hoger.4

2- De pil kan kanker veroorzaken
Artsen vertellen u misschien dat u door de pil minder kans hebt op bepaalde soorten kanker, zoals eierstok- en baarmoederkanker. Maar het is de vraag of dat wel een geldig argument is om de pil te slikken. De pil geeft namelijk juist een grotere kans op andere soorten kanker.
Een van de laatste onderzoeken over de pil en kanker heeft aan het licht gebracht dat zowel vrouwen die de pil langer dan vijf jaar slikken als nieuwe gebruiksters, twee keer zoveel kans op baarmoederhalskanker hebben als niet-gebruiksters. Bij vrouwen die stopten met de pil, was dat risico pas na tien jaar weer normaal.5

De pil lijkt ook de kans op borstkanker te verhogen, al zijn daar geen eenduidige bewijzen voor. Volgens een recent overzichtsartikel hebben vrouwen die ooit orale anticonceptiemiddelen hebben gebruikt, een iets hogere kans op borstkanker. Die kans is hoger naarmate vrouwen de pil korter geleden hebben gebruikt. Hoewel de kans op borstkanker maar een beetje wordt verhoogd, komt borstkanker wel relatief vaak voor. Dat betekent dat de pil waarschijnlijk bijdraagt aan een groot aantal gevallen van borstkanker, concludeerden de onderzoekers.6

3- De pil kan uw gezichtsvermogen aantasten
Uit een recent onderzoek onder ruim drieduizend vrouwen van veertig jaar en ouder, bleek dat vrouwen die drie jaar of langer de pil slikten, twee keer zoveel kans hadden op glaucoom – een oogaandoening die blindheid kan veroorzaken. De kans dat iemand in zijn of haar leven glaucoom krijgt, is normaal gesproken 2,5 procent. Maar langdurig gebruik van orale anticonceptiemiddelen verhoogt die kans tot ongeveer 5 procent; zelfs als rekening wordt gehouden met andere risicofactoren voor glaucoom.7
De kans dat je door de pil glaucoom krijgt, is maar klein, zegt Shan Lin, oogarts aan de Universiteit van Californië in San Francisco. Toch zou je als pilgebruikster kunnen overwegen om jezelf regelmatig te laten controleren, vooral als glaucoom in je familie voorkomt.

4- Er is een link tussen de pil en MS
Multiple sclerose (MS) is een ondermijnende ziekte die de hersenen en het ruggenmerg aantast, en de pil zou de kans erop wel eens kunnen vergroten. In een recent onderzoek vergeleken wetenschappers 305 vrouwelijke MS-patiënten met ruim drieduizend gezonde vrouwen, en ontdekten dat vrouwen die de pil hadden geslikt, 35 procent meer kans op de ziekte hadden dan niet-gebruiksters. ‘Dat wijst erop dat hormonale anticonceptiemiddelen in elk geval deels verklaren waar de stijging van het aantal MS-gevallen onder vrouwen vandaan komt’, concludeert onderzoeker Kerstin Hellwig.8

5- Er zijn veiligere, goed werkende alternatieven
Naast hormoonvrije middelen als een condoom, koperspiraaltje, pessarium en cervix- of baarmoederhalskapje zijn ook natuurlijke anticonceptiemethodes de moeite van het overwegen waard (zie kader). Dat zijn moderne vormen van periodieke onthouding waarbij u leert herkennen wanneer de ovulatie of eisprong plaatsvindt, zodat u kunt berekenen wanneer u vruchtbaar bent. Op de vruchtbare dagen onthoudt u zich vervolgens van geslachtsgemeenschap of gebruikt u een barrièremiddel zoals een condoom.
U kunt de eisprong bijvoorbeeld herkennen aan veranderingen in de lichaamstemperatuur, de samenstelling van het baarmoederhalsslijm en de stand van de baarmoedermond. Er zijn ook andere herkenningstekens, zoals ovulatiepijn en gevoeligheid van de borsten. U kunt elk signaal op zichzelf gebruiken, maar meerdere tegelijkertijd kan ook.
Als u deze methodes voor vruchtbaarheidsberekening correct toepast, werken ze verrassend goed. Ook hebben ze geen bijwerkingen en blijken ze een gunstig effect te hebben op het seksleven en de communicatie tussen partners.9 Verder kunt u er onmiddellijk mee stoppen of ze juist gebruiken om er de kans op een zwangerschap mee te vergroten.
Natuurlijk hebben deze methodes ook nadelen. Zo beschermen ze niet tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) en vragen ze om een zeer zorgvuldige aanpak en goede motivatie. Ten slotte moeten de vruchtbaarheidssignalen van de vrouw goed worden geïnterpreteerd, anders is de kans op een zwangerschap nog steeds erg groot.

Bronnen:

1 http://presse-inserm.fr/en/contraceptive-pills-cause-2500-accidents-and-20-dead-per-annum/7536/; www.lifesitenews.com/news/french-study-20-deaths-per-year-attributed-to-contraceptive-pill-use
2 Lancet, 1961; 278: 1146-7
3 BMJ, 2013; 347: f5298
4 Pol Arch Med Wewn, 2014; 124: 85-7
5 Eur J Cancer Prev, 2014; 23: 110-2
6 Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2013; 22: 1931-43
7 www.theguardian.com/science/2013/nov/18/contraceptive-pill-doubles-glaucoma-risk-research
8 www.aan.com/PressRoom/Home/PressRelease/1251
9 J Am Board Fam Med, 2009; 22: 147-57

Alternatieven voor de pil
Neemt u de risico’s van de pil voor lief of kiest u voor een veiliger alternatief?

De klassieke aanpak
Als u deze conventionele voorbehoedsmiddelen gebruikt, krijgt u geen hormonen binnen en hebt u dus geen last van eventuele bijwerkingen.

Mannen- en vrouwencondooms zijn barrièremiddelen die in respectievelijk 98 en 95 procent van de gevallen tegen zwangerschap beschermen.
Risico’s: Het latex in condooms veroorzaakt bij sommige mensen een allergische reactie en het talkpoeder is in verband gebracht met een hogere kans op eierstokkanker.1 Er zijn echter latex- en talkpoedervrije condooms verkrijgbaar.

Pessaria en cervix- of baarmoederhalskapjes hebben een betrouwbaarheid van 91 tot 94 procent en zijn milieuvriendelijker dan condooms. Ze worden samen met een zaaddodend middel gebruikt. Enkele natuurlijke zaaddodende middelen zijn melkzuur, aloë, citroensap en honing.
Risico’s: Ze beschermen niet tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) en sommige mensen zijn, net als bij condooms, allergisch voor het latex in het pessarium of kapje, of voor bepaalde zaaddodende middelen.

Het koperspiraaltje is voor meer dan 99 procent betrouwbaar. Een spiraaltje bestaat uit een stukje plastic met koper en wordt door een arts in de baarmoeder geplaatst. Afhankelijk van het type spiraaltje kan het drie tot tien jaar blijven zitten.
Risico’s: Mogelijke problemen zijn uitstoting (expulsie) van het spiraaltje, doorboring (perforatie) van de baarmoederwand en infecties. Ook kunnen spiraaltjes een pijnlijke menstruatie veroorzaken en is een op de twintig ongewenste zwangerschappen bij gebruiksters een buitenbaarmoederlijke zwangerschap.2 Ten slotte beschermt ook een spiraaltje niet tegen soa’s en zijn sommige vrouwen allergisch voor koper.

1 Eur J Cancer Prev, 2008; 17: 139-46
2 Prescrire Int, 2009; 18: 125-30

Bepaal uw onvruchtbare dagen
Natuurlijke methodes om de (on)vruchtbare dagen te berekenen, zijn niet erg bekend, maar werken vaak net zo goed als de pil.

Ovulatiemethode volgens Billings
Hoe werkt het? Ruim vijftig jaar geleden bedachten de Australische artsen Evelyn en John Billings een manier om het moment van de ovulatie of eisprong te bepalen. Hun methode berust op de veranderingen in het baarmoederhalsslijm (de vaginale afscheiding) die tijdens de menstruatiecyclus optreden. In de vruchtbare periode is dit slijm meestal helder, vloeibaar, glibberig, elastisch en veranderlijk van structuur – zoals het eiwit van een rauw ei. Tijdens de onvruchtbare periode is het juist taai, droog, troebel en niet-elastisch. Uit onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) blijkt dat 93 procent van de vrouwen, vruchtbaar van onvruchtbaar slijm kan onderscheiden.

Hoe betrouwbaar is het? Als de methode volgens Billings correct wordt toegepast, is de betrouwbaarheid 98 tot 99 procent. Toch is gebleken dat zo’n 10 tot 20 procent van de vrouwen die deze ovulatiemethode toepassen, binnen een jaar ongewenst zwanger is, vooral doordat zij bewust van de regels afwijken.1 In een onderzoek bij ruim 1.800 stellen kon een gestandaardiseerde variant van de Billingsmethode in 96 tot 99,5 procent van de gevallen een zwangerschap voorkomen.2

De symptothermale methode
Hoe werkt het? De symptothermale methode, ook wel Natural Family Planning (NFP) genoemd, is ook gebaseerd op de veranderingen in het baarmoederhalsslijm. Daarnaast worden de lichaamstemperatuur (die stijgt na de eisprong) en gegevens over eerdere menstruatiecycli bijgehouden. Door meerdere herkenningstekens voor de eisprong te gebruiken, kunnen vrouwen hun ‘veilige’ dagen nauwkeuriger voorspellen.

Hoe betrouwbaar is het? Volgens een Duits onderzoek onder negenhonderd vrouwen is de symptothermale methode in vergelijking met de pil zeer betrouwbaar. Als de methode nauwkeurig werd gevolgd en er tijdens de vruchtbare periode werd afgezien van geslachtsgemeenschap of er een barrièremiddel zoals een condoom werd gebruikt, dan was de betrouwbaarheid ruim 99 procent. Als ook de vrouwen werden meegerekend die de methode niet altijd even strikt volgden – wat de dagelijkse praktijk is – dan was de betrouwbaarheid nog altijd 98,2 procent.3 Dat is aanzienlijk beter dan de 92 procent die voor het normale gebruik van de pil geldt. In eerdere onderzoeken gaf de symptothermale methode echter een veel lagere betrouwbaarheid: daar was maar liefst in 13 tot 20 procent van de gevallen sprake van een ongeplande zwangerschap.1

De Standaard Dagen Methode
Hoe werkt het? De Standaard Dagen Methode is een kalendermethode en is alleen geschikt voor vrouwen met een menstruatiecyclus van 26 tot 32 dagen. Vrouwen mogen geen onbeschermde geslachtsgemeenschap hebben tussen dag 8 en dag 19 van hun cyclus, wanneer ze mogelijk vruchtbaar zijn.

Hoe betrouwbaar is het? Bij een juiste toepassing beschermt de Standaard Dagen Methode in ruim 95 procent van de gevallen tegen zwangerschap. In de dagelijkse praktijk is dat 88 procent.1,4

Borstvoedingsmethode
Hoe werkt het? De borstvoedingsmethode of lactatie-amenorroe berust op het natuurlijke effect van borstvoeding op de vruchtbaarheid. Borstvoeding – vooral volledige borstvoeding – onderdrukt de afgifte van hormonen die nodig zijn voor de eisprong.

Hoe betrouwbaar is het? Als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan – de baby krijgt volledige borstvoeding en wordt vaak, zowel overdag als ’s nachts, gevoed; de moeder menstrueert nog niet; en de baby is jonger dan zes maanden – dan is de betrouwbaarheid van deze methode 98 procent. Bij werkende vrouwen daalt deze tot 95 procent, ook als zij regelmatig hun melk afkolven. Blijkbaar speelt het zuigen van de baby aan de borst een belangrijke rol bij de bescherming die borstvoeding tegen zwangerschap biedt.1

Meer weten over natuurlijke methodes?
www.ccl-nederland.nl (Couple to Couple League Nederland)
www.anticonceptie-online.nl/natuurlijk.htm (Stichting Anticonceptie Nederland)

1 J Am Board Fam Med, 2009; 22: 147-57
2 J Reprod Med, 1998; 43: 495-502
3 Hum Reprod, 2007; 22: 1310-9
4 J Midwifery Womens Health, 2006; 51: 471-7