Beter voor hart en hoofd, dus geniet… maar met mate

In 2002 gaven Britse consumenten 54,6 miljoen pond uit aan biologische wijn. Hoewel het klinkt als een enorm bedrag, is het slechts een druppel op een gloeiende plaat vergeleken bij het totaal aantal verkochte flessen wijn. Ook in Nederland maakt de verkoop van biologische wijn maar een heel klein deel uit van het totale aantal verkochte flessen wijn. Toch heeft biologische wijn vele voordelen: er zijn geen pesticide aan te pas gekomen en het bevat minder sulfiet (zwaveldioxide), dat naar men zegt verantwoordelijk is voor de hoofdpijn bij een kater. Biologische wijnen bevatten relatief meer vitaminen en mineralen en zouden meer gezondmakende eigenschappen hebben. Eén glas wijn per dag zou de kans op hartziekten verkleinen.1 In Frankrijk worden hartziekten en dokters op afstand gehouden door wat onderzoekers wel de ‘Franse paradox’ noemen: regelmatige wijnconsumptie tegenover een menu van romige sauzen, boter en Franse kaas.2

Gunstige effecten van rode wijn

Om wijn rood te krijgen worden de druiven (en schilletjes) zo’n twintig uur ‘in de week gezet’ (gemarineerd). Druivenschillen bevatten resveratrol, een antioxidant en ontstekingsremmer die de enzymenactiviteit verhindert die tot arteriosclerose (aderverkalking) of verstopte aderen leidt.3 De donkere pigmenten in rode wijn zijn ook rijk aan bioflavonoïden. De voordelen van rode wijn werden onlangs in het lab aangetoond toen Londense wetenschappers 23 soorten rode wijn, vier witte wijnen, een rosé en een niet-alcoholhoudende rode druivensap testten. Ze ontdekten dat rode wijn invloed uitoefent op de activiteit van bloedplaatjes (dat helpt het aankoeken van bloedplaatjes in de aderen voorkomen) en zo het risico van een hartinfarct kon helpen verkleinen.4 Cabernet Sauvignon had hierbij het meeste effect.

Andere fytonutriënten in druiven zijn onder andere quercetine (dat ook in uien en knoflook zit), catechine, anthocyaniden en proanthocyaniden, allemaal antioxidanten waarvan bekend is dat ze vrije radicalen bestrijden. Een Italiaans onderzoek wees zelfs uit dat de polyfenols en tannine in rode wijn oxidatieve DNA-schade kunnen voorkomen door zich aan ijzer te binden en vrije radicalen ‘op te dweilen’.5

Tegenstrijdige berichten over kanker

Aangetoond is dat een bepaald soort druiven (Merlot) als ingrediënt voor wijn eigenschappen bezitten die kanker voorkomen.6 Bovendien ontdekten wetenschappers aan de universiteit van Leicester dat resveratrol in het lichaam wordt omgezet in een stof die kankercellen aanvalt en vernietigt.7 Andere oriënterende vooronderzoeken hebben aangetoond dat pterostilbeen, een restproduct van resveratrol, wellicht soortgelijke kankerbestrijdende eigenschappen bezit vanwege de krachtige antioxiderende werking.8 Pterostilbeen had het bijkomende voordeel dat het de bloedsuikerspiegel verlaagt, wat kan helpen bij diabetes.

Een nieuwe analyse van 53 epidemiologische studies, uitgevoerd door onderzoekers van Oxford University – waarbij meer dan 58.500 vrouwen met en 95.000 vrouwen zonder borstkanker waren betrokken – wees echter uit dat een gemiddelde consumptie van drie eenheden alcohol per dag – ongeveer twee glazen wijn van 125 ml, of een groot glas wijn, en grofweg twee 35-ml porties sterke drank of een pint (0,568 l) premium bier met 5 procent alcohol – de kans op borstkanker bij vrouwen met bijna 50 procent verhoogt.9

Natuurlijk kunt u van de voordelen van wijn genieten zonder de alcohol. Druivensap van zwarte – dus niet witte – druiven levert namelijk waarschijnlijk dezelfde gunstige effecten voor de gezondheid op als rode wijn. In een onderzoek onder twintig deelnemers leidde consumptie van twee glazen druivensap van zwarte druiven per dag, veertien dagen achtereen, tot aanzienlijk minder bloedplaatjesactiviteit (bloedklontering). Daarnaast steeg het stikstofmonoxidegehalte in het bloed, een stof die de aderen openhoudt, met 30 procent.10

Een natuurlijke benadering

In tegenstelling tot reguliere wijn wordt biologische wijn zonder chemicaliën zoals pesticide, kunstmest, onkruidverdelger of insecticide, geteeld. In plaats daarvan wordt de vruchtbaarheid van de grond in biologische wijngaarden gestimuleerd door groene mest (biologische mest die aan de aarde wordt toegevoegd voordat deze bewerkt wordt voor de volgende oogst), compost, stro, plantenafval van hopplanten en koeienmest zonder genetisch gemanipuleerde stoffen.

Aan niet-biologische wijndruiven worden na de oogst stoffen toegevoegd om smaak, uiterlijk en levensduur van de schil te verbeteren; bij biologische wijndruiven gebeurt dat niet.
In plaats van ongewenste chemicaliën worden in biologische wijn juist meer polyfenolen zoals resveratrol aangetroffen, die een grotere antioxiderende werking hebben dan die in niet-biologisch geteelde wijnen.11 Biologisch geteelde druiven zijn bovendien beter voor het milieu; de ‘wilde gist’ (gisting in de open lucht), die van nature op druiven plaatsvindt, wordt aangemoedigd en niet, zoals in de reguliere teelt, met pesticide bestreden.

Net zoals akkers met andere biologische geteelde gewassen bevorderen biologische wijngaarden bovendien de biodiversiteit van het milieu door andere gewassen – klavers, wilde grassoorten, kruiden en bloemen – tussen de wijnstokken te zaaien in plaats van het land om te ploegen. Deze gewoonte trekt niet alleen insecten en andere dieren aan, ze verrijkt ook de bodem, waardoor deze zijn natuurlijke kracht en veerkracht terugkrijgt, wat op zijn beurt de druiven sterker en ziektebestendiger maakt. In de biologische wijnteelt worden op den duur dus sterkere druivensoorten gekweekt.

Conserveermiddelen/pesticide

Biologische telers mogen wel natuurlijke mineralen als zwavel en koper (sterk verdund) gebruiken om te voorkomen dat meeldauwschimmel hun oogst vernietigt. Aan alle wijnen – ook de biologische – wordt het conserveringsmiddel sulfiet (zwaveldioxide) toegevoegd omdat ze anders binnen enkele weken zuur worden. In biologische wijn wordt echter maar liefst tweederde minder sulfiet gebruikt; goed nieuws dus voor mensen die aan dit broeikasgas hoofdpijn overhouden.

In 2003 haalde een Britse supermarktketen de Australische Cabernet Shiraz uit de handel, omdat die zeventien keer de toegestane hoeveelheid zwaveldioxide bevatte. Zo’n hoog sulfietgehalte kan astma-aanvallen veroorzaken, om nog maar te zwijgen van de onaangename geur en smaak ervan. Reguliere wijn bevat daarnaast een heleboel andere gifstoffen doordat er pesticiden en schimmeldodende middelen zijn gebruikt om ziekten onder de wijndruiven te bestrijden, meststoffen om de grond vruchtbaarder maken, herbiciden om onkruid te verdelgen en insecticiden om insecten te weren. Men beweert dat er maar liefst zeventien verschillende verdelgingsmiddelen worden ingezet bij de productie van conventioneel verbouwde wijn.

Een doorsneewijnboer past deze chemicaliën veertien keer toe op elke wijn. Tijdens het persen van de druiven worden de restanten van de druiven gewassen, die uiteindelijk in de wijn terechtkomen. In 2003 trof een Britse overheidsinstantie, de Pesticide Residue Committee, restanten aan van de schimmeldoders iprodione, procymidone, carbendazim en pyrimethanil. Hoewel geen daarvan boven de toegestane hoeveelheid uitkwam, is er toch reden voor bezorgdheid.

Volgens de stichting Friends of the Earth is carbendazim een potentiële hormoonverstoorder. Dieren in de baarmoeder die eraan worden blootgesteld, hebben ernstige geboorteafwijkingen.12 Uit onderzoek in 1991 naar benomyl (waarvan carbendazim een bijproduct is) door de fabrikant DuPont, dat onlangs bij de Europese Commissie – het Wetenschappelijk Comité voor Planten – werd ingediend, bleek dat deze stof ‘testiculaire atrofie en degeneratie en foetotoxiciteit’ veroorzaakte (http://europa.eu.int/comm/food/fs/sc/scp/out98_ppp_en).

Onderzoek van de Griekse Nationale Stichting Landbouwonderzoek13 wees uit dat één Griekse wijn iprodione bevatte en zes Joegoslavische wijnen ‘verrijkt’ waren met de schimmeldoder vinclozalin, een bekende endocriene verstoorder waarvan beweerd wordt dat ze de spermaproductie bij ratten vermindert.14 In 2003 bleek uit een Frans onderzoek naar het gebruik van arsenicum als schimmeldodend middel in wijngaarden dat arbeiders in de wijngaarden waar dit middel was toegepast, arsenicum in hun urine hadden.15 Uiteraard leidde dit tot een verbod van arsenicumgebruik in Franse wijngaarden. Niettemin lopen werknemers in de wijnbouw nog steeds een risico.

In vergelijking met de rest van de bevolking waren onder Franse werknemers in de wijnbouw die blootgesteld waren geweest aan pesticiden, aanzienlijk meer doden te betreuren als gevolg van hersentumoren.16 We maken onszelf gemakkelijk wijs dat er niets beter voor de gezondheid is dan rode wijn, vooral wanneer we de pesticiden buiten beschouwing laten. Maar hoewel rode wijn goed is voor het hart, kan het regelmatig wegdrinken van meer dan de aanbevolen veertien eenheden (glazen) per week bijzonder ongezond zijn. Overmatig alcoholgebruik vormt nog steeds een ernstige bedreiging voor onze gezondheid, aangezien het tot problemen met de geestelijke gezondheid, zwaarlijvigheid, leveraandoeningen en huidproblemen kan leiden en relaties en levens stukmaakt.

Voorstanders van een natuurlijke leefstijl die toch van hun glaasje wijn willen genieten, kunnen gerust een biologische wijn kiezen. Omdat de markt voor zulke wijnen groeit, zullen de prijzen naar verwachting op den duur wat vriendelijker worden, wat biologische wijn een minder dure hobby maakt.
Frances Ive

1 Am J Clin Nutr, 2004; 80: 621-5
2 Lancet, 1994; 344: 1719-23
3 FEBS Lett, 1999; 451: 63-7
4 Clin Sci, 2002; 103: 72S-5S
5 Eur J Nutr, 2001; 40: 74-7
6 Breast Cancer Rest Treat, 2004; 85: 65-79
7 Br J Cancer, 2002; 86: 774-8
8 J Agric Food Chem, 2002; 50: 3453-7
9 Br J Cancer, 2002; 87: 1234-45
10 Circulation, 2001; 103: 2792-8
11 J Wine Res, 2003; 14: 115-20
12 Food Chem Toxicol, 1998; 36: 37-45
13 Food Addit Contam, 2003; 20: 699-706
14 J Reprod Dev, 2003; 49: 403-12
15 Int Arch Occup Environ Health, 2004; 77: 130-5
16 Arch Environ Health, 1998; 53: 65-70

Keurmerken

Alle producten, dus ook biologische wijnen, waarop de aanduiding ‘biologisch’ voorkomt op het etiket of in reclame, moeten in Nederland worden gecontroleerd door Skal, de controle-organisatie voor de biologische landbouw. Producten die aan de Verordening voor biologische landbouw voldoen, kunnen twee keurmerken krijgen: het EKO- of het Demeter-keurmerk. Het EKO-keurmerk wordt gegeven door Skal en het Demeter-keurmerk door de Vereniging van Biologisch-Dynamische boeren.

Hoewel biologische wijnen maar een klein percenetage van de markt vormen, zijn ze in Nederland wel volop te koop. Het zijn er ruim zeshonderd, afkomstig uit België, Chili, Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Italië, Nederland, Nieuw-Zeeland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Verenigde Staten en Zuid-Afrika. (Bron: www.wijninfo.nl/site/wetenswaardigheden_over_wijn/Auto_Biologische_wijn.php.)