Alle bessen zijn superfoods en u kunt ze vrijwel overal aan toevoegen: aan zoete ontbijt- en nagerechten, maar ook aan hartige gerechten. Kirsten Hartvig legt uit waarom ze zo gezond zijn en hoe u ze verwerkt in een heerlijk wokgerecht.

Bessen behoren tot de gezondste voedingsmiddelen die er zijn. Eeuwenlang werden ze door inheemse volkeren van over de hele wereld gebruikt als voedsel en medicijn. Ook nu nog eten mensen die in en van de natuur leven heel veel verschillende soorten wilde bessen vanwege de voedingswaarde en positieve gezondheidseffecten.
Veel bessen, zoals druiven, cranberry’s en gojibessen, zijn eenvoudig te drogen en te bewaren. Andere bessen, die te waterig zijn om goed te kunnen drogen, kunnen worden ingevroren of ingemaakt.
Veel van bessen gemaakte likeuren, wijnen, siropen en jams die we nu graag eten en drinken, zijn van oorsprong geneeskrachtige middelen die werden gebruikt om de gezondheid te verbeteren en ziekten te bestrijden. Zwarte bessen werden bijvoorbeeld gebruikt als hoestmiddel, lang voordat er jam en vitamine C-drankjes van ze werden gemaakt. En vlierbessenwijn was ooit een populair (en doeltreffend) middel tegen grieperige verkoudheid.
Veel bessen die wat zurig zijn, bevatten veel vitamine C: een krachtige antioxidant die een belangrijke rol speelt bij het behoud van sterk bindweefsel en een gezond immuunsysteem.
Anthocyaan, een kleurstof die sommige bessen hun kenmerkende blauwe of rode kleur geeft, is ook goed voor de gezondheid. Het fungeert als antioxidant, waardoor het lichaamscellen helpt beschermen tegen kanker. Luteïne is ook een kleurstof die in bessen voorkomt. Deze carotenoïde is verantwoordelijk voor de kleuren geel, oranje, rood en groen. Als u veel voedingsmiddelen eet die rijk zijn aan luteïne (zoals tomaten en alle gele, rode en oranje bessen), helpt dat hart- en vaatziekten voorkomen en de ontwikkeling van oogaandoeningen, zoals maculadegeneratie, vertragen. (Maculadegeneratie is slijtage van het centrale deel van het netvlies, ook wel de gele vlek of macula genoemd, waardoor het gezichtsvermogen afneemt.)

Gojibes (Lycium barbarum)
De gojibes, ook wel wolfsbes genoemd, wordt in Azië al sinds 2800 v. Chr. gebruikt als voedingsmiddel en medicijn. Oorspronkelijk werd deze bes gebruikt om de levensduur te verlengen en als behandeling bij slechtziendheid, nierziekten en leveraandoeningen. In de traditionele Chinese en Japanse geneeskunde wordt de bes nog altijd gebruikt bij aandoeningen aan de ogen, maar ook bij problemen met het hormonale evenwicht en met de urinewegen en bij vermoeidheid en duizeligheid.
Inmiddels heeft ook de rest van de wereld de geneeskrachtige eigenschappen van de gojibes ontdekt en zijn er talloze gezondheidsproducten op basis van deze bes verkrijgbaar. Uit recente onderzoeken blijkt dat de bes ook effectief kan zijn bij de behandeling van seksuele stoornissen, leeftijdsgebonden maculadegeneratie, diabetes en verschillende andere, met name leeftijdsgebonden, gezondheidsproblemen.
De gojibes behoort tot de nachtschadefamilie (Solanaceae) en is in plantkundig opzicht een echte bes. Omdat de bessen snel kneuzen, is het lastig om ze te plukken wanneer ze rijp zijn. Ze worden daarom voorzichtig boven een bak losgeschud en langzaam gedroogd. Daarbij wordt direct zonlicht vermeden en worden ze zo min mogelijk aangeraakt. Ze zijn te koop in gedroogde vorm, of verwerkt in sappen en likeuren.
Gedroogd smaken ze als een kruising tussen rozijnen en cranberry’s, en vormen ze een smakelijke, gezonde toevoeging aan veel gerechten. Gojibessen zijn rijk aan eiwitten (36 procent), vezels, vitamine C en B1, calcium en ijzer.

Gezondheidsvoordelen
Gojibessen bevatten een polysaccharide (lycium barbarum polysaccharide of LBP), waarvan is aangetoond dat die gewichtsverlies stimuleert. Uit klinische onderzoeken naar diabetes blijkt dat deze polysacharide ook een gunstig effect heeft op de bloedsomloop en het immuunsysteem. Gojibessen bevatten ook carotenoïden, waaronder luteïne, die oxidatieve schade aan het netvlies kunnen helpen voorkomen. Daarnaast zitten de bessen vol met flavonoïden, fenolzuren en andere krachtige antioxidanten.
Gojibessen stimuleren het immuunsysteem, gaan ontsteking tegen en versnellen het herstel na chemotherapie of bestraling.
Bij kankerpatiënten is aangetoond dat gojibessen de groei van kankercellen remmen (of het verminderen van de ziekte veroorzaken). Ze blijken bovendien invloed te hebben op de stofwisseling van het geslachtshormoon oestradiol en hebben daardoor mogelijk een gunstig effect op hormonale vormen van kanker bij vrouwen. Uit klinische onderzoeken is gebleken dat gojibessen het energieniveau en het uithoudingsvermogen verhogen, de slaapkwaliteit en de mentale alertheid verbeteren en hoofdpijn, depressies en geheugenverlies verminderen.

Jujube of Chinese dadel (Ziziphus jujuba)
De jujube komt oorspronkelijk uit China en wordt al meer dan 4000 jaar geteeld. Wanneer de vrucht nog niet helemaal rijp is, zijn de textuur en smaak vergelijkbaar met die van een appel. Een volledig rijpe bes is donkerrood tot bijna zwart van kleur. Hij wordt dan steeds zachter en gerimpelder totdat hij op een kleine dadel lijkt (vandaar dat hij ook wel rode of Chinese dadel wordt genoemd). Binnenin zit een kleine, harde pit.
Verse en gekonfijte jujubebessen doen het goed als tussendoortje. Gedroogd is de jujube vooral lekker in nagerechten en dranken. Thee en sappen ervan zijn verkrijgbaar in gezondheidswinkels en toko’s.
Als u deze bes wilt gebruiken in een recept, probeer dan gedroogde jujubes zonder pit te vinden (eventueel online). Was en week de bessen voor gebruik.
Een aftreksel van jujubes (dat u maakt door de bessen 5 tot 10 minuten te laten sudderen) kan helpen bij een zere keel en verkoudheid. Met het vruchtvlees kunt u kleine (snij)wondjes behandelen, of een oppeppend gezichtsmasker maken.
In de traditionele Arabische geneeskunde wordt de jujube gebruikt om hoest en longklachten te behandelen, de darmen te kalmeren en vochtophoping te verminderen. Gedroogde rijpe jujubes zouden een licht laxerende werking hebben.
In India en Pakistan wordt de vrucht gebruikt als bloedreiniger, tonicum en algemeen preventief middel. In de Chinese geneeskunde wordt de bes voorgeschreven om stress te verminderen en het uithoudingsvermogen te verbeteren. De bes wordt daarin gezien als een ‘qi-tonicum’ (qi betekent levensenergie in de Chinese geneeskunde), dat de leverfunctie ondersteunt en hepatitis en andere leveraandoeningen kan helpen genezen.
De jujube wordt ook gebruikt om emotionele klachten en labiliteit die voortkomen uit psychische aandoeningen te behandelen. De licht kalmerende werking is effectief bij de behandeling van nervositeit, rusteloosheid, prikkelbaarheid en slapeloosheid.
Jujubes zijn rijk aan vitamine A, C en B2 en de mineralen calcium, fosfor en ijzer. Daarnaast bevatten ze saponinen, flavonoïden en slijmstoffen, die alle drie een geneeskrachtige werking hebben.

Chinees wokgerecht met jujube en gojibessen
Tip: Als u geen jujubes kunt vinden, neem dan gedroogde rozenbottels of fijngesneden gedroogd kakifruit.
Voorbereiding en bereidingstijd:
30 minuten (inclusief 20 minuten marineren)

300 g kipfilet of stevige tofu, in stukken gesneden
2 el sesamolie
2 lente- of bosuitjes, schuin gesneden
125 g peultjes of sugarsnaps, heel
125 g babymais, in de lengte gehalveerd, of wortelen, in plakjes
250 g Chinese kool, fijngesneden
200 g rode of gele paprika, fijngesneden
50 g gedroogde jujubebessen, ontpit en fijngesneden
2 el gedroogde gojibessen
1 bosje verse koriander of munt, fijngehakt

Voor de marinade
1 el olijfolie
sap en schil van 2 limoenen
2 cm rode chilipeper, fijngesneden
2 cm gember, fijngeraspt
2 cm citroengras, fijngesneden vanaf de onderkant
1 el korianderzaadjes, gemalen
1 tl vloeibare honing
1 el sesamzaadjes
2 el tamarisaus
zeezout en versgemalen zwarte peper

1. Meng alle ingrediënten voor de marinade in een niet-metalen kom. Voeg de kip (of tofu) toe en meng goed. Dek de kom af en laat minstens 20 minuten marineren in de koelkast. Zet intussen de rest van de ingrediënten klaar.
2. Verhit de sesamolie in een wok of grote koekenpan, voeg de gemarineerde kip (of tofu) toe en bak krokant en goudbruin. Schuif de kip/tofu naar de rand en doe één voor één de rest van de ingrediënten in de pan. Voeg eventueel nog wat olie toe en zorg dat de temperatuur redelijk hoog blijft.
3. Wok een paar minuten en voeg dan de overgebleven marinade toe. Breng aan de kook en warm goed door. Bestrooi met de koriander en dien op.

Serveer op traditionele wijze met rijst of noedels.

Afkomstig uit het boek Healing spices van Kirsten Hartvig (Nourish, een onderdeel van Watkins Publishing, 2016)

Literatuur
Voor een overzicht van het bewijs voor de gezondheidsvoordelen van gojibessen:
Peter Bucheli, et al, Biomolecular and Clinical Aspects of Chinese Wolfberry, in I.F.F. Benzie en S. Wachtel-Galor, eds. Herbal medicine: biomolecular and clinical aspects, 2e druk (CRC Press, 2011).