Mijn schoonmoeder heeft voor de tweede keer de diagnose temporale arteriitis gekregen. Vier jaar geleden heeft ze die ook al gehad en toen kreeg ze bijna een jaar lang een zware steroïdenkuur. Met die kuur had ze helemaal geen plezier in het leven. IS ER EEN ANDERE MANIER OM DEZE AANDOENING AAN TE PAKKEN? EN HOE KAN ZE IN ELK GEVAL MINDER STEROÏDEN GEBRUIKEN? – E.N., Norwich

Arteriitis temporalis, soms gekenmerkt door de aanwezigheid van reuzencellen, is een ontsteking aan de wanden van de slagaders in hoofd en nek, in het bijzonder aan de bloedvaten die langs de slapen aan de zijkant van het hoofd lopen. Het is een zeer zeldzame aandoening bij jonge mensen, maar het komt steeds vaker voor bij mensen van zestig jaar en ouder. Bij vrouwen komt deze aandoening vier keer zo vaak voor en naar schatting 1 procent van alle mensen boven tachtig jaar heeft er last van. Om deze reden wordt het als een ouderdomsziekte beschouwd, hoewel de aandoening in sommige families vaker voorkomt dan bij andere zodat er mogelijk ook een erfelijke factor meespeelt. Verder worden vooral mensen in Noord-Europa en de VS erdoor getroffen, zodat misschien ook factoren in de leefstijl, zoals dieet, een bijdrage kunnen leveren.

De schattingen over de mate waarin de aandoening voorkomt zijn misschien aan de voorzichtige kant, omdat de kans groot is dat deze aandoening niet als zodanig wordt herkend of dat de klachten aan een andere ziekte worden toegeschreven. Een complicerende factor voor de arts is het brede scala van de verschillende klachten dat zich bij temporale arteriitis kan voordoen. Naast de gebruikelijke verdachte symptomen zoals plotselinge hoofdpijn of een zacht aanvoelende schedel in het gebied rond de bloedvaten bij het slaapbeen, kan er ook sprake zijn van pijn in de kaak of in de tong, een wazig gezichtsveld of een plotseling even wegvallen van het gezichtsvermogen, vermoeidheid, depressie, nachtelijk zweten, koorts, weinig eetlust of gewichtsverlies. De diagnose wordt nog bemoeilijkt doordat bijna de helft van alle patiënten met temporale arteriitis ook reumatische polymyalgie krijgt, wat leidt tot pijnlijke, gevoelige en stijve spieren bij de schouders, heupen en rug.

Traditionele behandeling

De diagnose temporale arteriitis kan soms worden gesteld door een onderzoek van het hoofd en de bloedvaten die aan de zijkant van het gezicht mogelijk duidelijker zichtbaar liggen, of door een eenvoudige ogentest. Met een bloedonderzoek kan worden bepaald of er sprake is van een ontsteking, maar ook niet meer dan dat; een definitieve diagnose kan alleen worden gesteld door een stukje weefsel weg te nemen (biopsie) van een bloedvat bij de slaap.

Wanneer de diagnose is gesteld, zal de arts onmiddellijk een agressieve steroïdenkuur voorschrijven, meestal te beginnen met een dosis van 40 mg, om de zwelling terug te dringen. Naast het verlichten van de directe symptomen is deze behandeling ook bedoeld om het ontstaan van ernstige complicaties te voorkomen, zoals blindheid. Die kan optreden als de kleine bloedvaten naar de ogen worden aangetast. De aandoening kan ook leiden tot een beroerte of doofheid, wat overigens zelden gebeurt, en kan zelfs een hartaanval, verwijding van de aorta of beschadiging van de zenuwen veroorzaken.

Deze hoge dosis kan verscheidene maanden gegeven worden voordat er een onderhoudsdosis van ongeveer 10 mg per dag wordt voorgeschreven. Soms verdwijnt de aandoening weer vanzelf, maar de meeste patiënten gebruiken jarenlang steroïden, soms zelfs voor de rest van hun leven. Tijdens de therapeutische fase met een hoge dosis heeft de patiënt grote kans op bijwerkingen. Er is zelfs uitgerekend dat zeker de helft van alle mensen die steroïden gebruiken, last heeft van bijwerkingen. Eventuele negatieve gevolgen zijn osteoporose, gewichtstoename, staar, meer kans op infecties, in het bijzonder een ernstige vorm van waterpokken, verhoogde bloeddruk en verhoogde bloedsuiker, wat leidt tot diabetes, een dunnere huid en vaker blauwe plekken.

Al deze aandoeningen kunnen bij ouderen een stuk ernstiger zijn. Medische onderzoekers zijn momenteel aan het bestuderen hoe de dosis steroïden kan worden verminderd. Een mogelijke oplossing is het gebruik van methotrexaat, een middel dat tegen reumatoïde artritis wordt gebruikt, maar de resultaten zijn tot nu toe niet overtuigend.1 Er zijn ook andere combinaties van geneesmiddelen geprobeerd, maar met een even onduidelijk effect.

Het helpt altijd om zelf een eigen regime in te stellen, bijvoorbeeld door de antioxidante vitamines A, C en E in te nemen, over te stappen op een mediterraan dieet, aan aerobics te doen en kalk- en vitamine-D-supplementen te gebruiken om de ergste effecten van de steroïden te neutraliseren. Maar het is niet waarschijnlijk dat een afzonderlijke toepassing van deze acties de aandoening zal keren.

Behandelalternatieven

Een heel goed alternatief voor steroïden is een oxidatieve behandeling waarbij waterstofperoxide intraveneus wordt toegediend. Deze toepassing is voor het eerst door dr. T.H. Oliver beschreven in het medische tijdschrift The Lancet in 1920, voor patiënten die de griep hadden. Intussen wordt ze regelmatig gebruikt voor het behandelen van verschillende aandoeningen, waaronder ontstekingen zoals bij temporale arteriitis.

Behandelaars adviseren bij een dergelijke kuur soms tot twintig behandelingen per week. Het is belangrijk om op te merken dat de kosten van deze behandelingen aanzienlijk kunnen oplopen en er zijn weinig wetenschappelijke bewijzen die erop duiden dat deze therapie werkt, hoewel er heel wat anekdotische verhalen en studies van individuele gevallen zijn die suggereren dat dit wel degelijk het geval is.

Er is eigenlijk maar weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar alternatieve therapieën voor temporale arteriitis, maar dat valt mee als we dit gebied uitbreiden naar ontstekingen in het algemeen. Duivelsklauw (Harpagophytum procumbens) is een Afrikaans kruid dat een effectief middel tegen infecties blijkt te zijn. Wel komen er veel bijwerkingen voor: 11 procent van de 250 deelnemers aan een onderzoek zei dat zij maagproblemen hadden gekregen.2

Moederkruid (Tanacetum parthenium) is een meer geaccepteerde ontstekingsremmer die beter wordt verdragen en de therapeutische eigenschappen voor ontstekingen aan de bloedvaten zijn duidelijk aangetoond. Maar het meeste onderzoek heeft zich beperkt tot reageerbuisonderzoek of dierenstudies. Ook de homeopathie biedt deze patiënten misschien hoop. In een klein experimenteel onderzoek kregen 23 patiënten met reumatoïde artritis ofwel een homeopathisch middel ofwel een placebo met een geneesmiddel dat op recept verkrijgbaar was. Degenen die het homeopathische middel kregen, meldden significant minder pijn en stijfheid.3

Kurkuma wordt in de ayurvedische geneeskunde gebruikt als een ontstekingsremmer. In één onderzoek bleek het even doeltreffend te werken als een niet-steroïdale ontstekingsremmer.4
De traditionele Chinese geneeskunde gebruikt de wortel van het kruid lei gong teng, maar in één onderzoek verdween de ontsteking bij de helft van alle patiënten door twee formules, shu guan wen jing en shu guan qing luo.5
BRONNEN:

1 Ann Intern Med, 2001; 134: 106-114
2 Phytomedicine, 2002; 9: 181-194
3 Br Homeop J, 1986; 75: 148-157
4 Ind J Med Res, 1980; 71: 632-634
5 J Trad Chin Med, 2000; 20: 87-92