Aanhoudende angst kan het risico op hartziekten verhogen. Alleen al daarom is het cruciaal een behandeling te vinden die werkt.

Angst slaat je letterlijk om het hart. Wereldwijd lijden miljoenen mensen aan een angststoornis. Zij hebben daardoor een verhoogd risico op een hartziekte en op overlijden door een hartaandoening, zo blijkt uit twee recente onderzoeken.
Het eerste onderzoek is uitgevoerd aan de Universiteit van Tilburg. Onderzocht werden alle resultaten van twintig eerdere onderzoeken met in totaal bijna 250.000 proefpersonen. Het bleek dat bij angst het risico op ziekte van de kransslagaderen (die het hart van bloed voorzien) stijgt met 26 procent en op overlijden aan een hartkwaal met 48 procent in de follow-upperiode van elf jaar, zelfs na correctie voor de bekende risicofactoren voor hartziekte1.

Het tweede onderzoek is gedaan in Stockholm. Ook daar werd gevonden dat angststoornissen voorspellend zijn voor hartziekten in de toekomst, zelfs na correctie voor andere risicofactoren, zoals verhoogde bloeddruk en roken. De auteurs analyseerden de gegevens van zo’n 50.000 Zweedse mannen (van 18 tot 20 jaar), die vanaf hun keuring voor militaire dienst gemiddeld 37 jaar gevolgd werden. Het bleek dat de mannen met een angststoornis – gediagnosticeerd door een psychiater – meer dan twee keer zo vaak ziekte van de kransslagaderen (in medische taal vaak ‘coronair lijden’) of een hartaanval kregen2.

Lichtbaken
Beide onderzoeken zijn in 2010 gepubliceerd in hetzelfde nummer van het wetenschappelijke Journal of the American College of Cardiology, met een redactioneel commentaar van de psychiater dr. Joel E. Dimsdale van de University of California in San Diego.
‘Het is vreemd dat angstsymptomen zo’n duidelijk lichtbaken zijn dat de weg aangeeft naar coronair lijden decennia later’, zo schreef dr. Dimsdale in zijn commentaar. Maar ook wees hij erop dat er andere plausibele verklaringen kunnen zijn voor die bevindingen. Vaak gaat een slaapstoornis bijvoorbeeld hand in hand met een angststoornis en ook die kan bijdragen aan verschillende aspecten van hart- en vaatziekten.
Eigenlijk is nader onderzoek nodig om te zien of en zo ja welke behandelingen tegen angststoornissen het risico op hartziekten verminderen. Maar volgens dr. Dimsdale zal ‘een wijze arts wel kunnen “aannemen” dat behandeling van angststoornissen meer voordelen heeft dan de directe symptomatische en functionele verbetering’3. Hartziekte is dan ook niet de enige lichamelijke aandoening die met angststoornissen samenhangt. Uit eerder onderzoek is al gebleken dat angststoornissen direct gerelateerd zijn aan vele lichamelijke gezondheidsproblemen, zoals schildklieraandoeningen, migraine, luchtwegaandoeningen, maag-darmziekten, artritis en allergische klachten4. Prompte en effectieve behandeling van een angststoornis kan dus belangrijke voordelen hebben voor zowel lichaam als geest.

Reguliere behandeling
Iedereen heeft wel eens last van angst: als normale reactie op stress. Maar als de angst excessief en irreëel wordt en het dagelijks functioneren beperkt, wordt het tijd om hulp te gaan zoeken.
Er zijn verschillende angststoornissen, waaronder paniekstoornis, obsessief-compulsieve stoornis, fobieën en gegeneraliseerde angststoornis. Elk hebben ze hun eigen specifieke symptomen en behandelmogelijkheden. Meestal is de behandeling gebaseerd op zogeheten ‘anxiolytica’ ofwel angstreducerende middelen, zoals selectieve serotonine-heropnameremmers (SSRI’s) en benzodiazepines. Die middelen hebben echter vele ongewenste bijwerkingen, zoals verslaving, verminderde alertheid, seksuele disfunctie en zelfs suïcidale gedachten5. Gelukkig zijn er veiligere effectieve alternatieven voor mensen met aanhoudende angst.

Cognitieve gedragstherapie (CGT)
Tot nu toe heeft CGT, een vorm van counseling, bewezen de beste langetermijnbehandeling te zijn voor angstgerelateerde stoornissen5. In een review van 13 klinische onderzoeken naar het nut van cognitieve gedragstherapie bij kinderen en jongeren met verschillende soorten angststoornissen was het responspercentage voor de hele groep 56 procent bij CGT, tegenover 28 procent in de controlegroep6.

Kruiden
Er zijn verschillende kruiden die bij angststoornis kunnen werken. Het meest populair is kava-kava (Piper methysticum), een plant uit het Stille-Zuidzeegebied. Uit een literatuuroverzicht van alle gerandomiseerde, dubbelblind placebogecontroleerde onderzoeken bleek het extract van kava-kava ‘een effectieve symptomatische behandeloptie bij angst’7. Wel zijn er onduidelijkheden over de veiligheid, waardoor het middel in sommige landen, waaronder Nederland, verboden is. Hoewel er experts zijn die dat verbod onterecht vinden, zijn andere kruiden te prefereren zolang de veiligheidsaspecten van kava-kava nog niet zijn opgehelderd.

Kamille (Matricaria recutita)
Bij 57 patiënten met lichte tot matige gegeneraliseerde angststoornis bleek het nemen van een kamille-extract significante verbetering van symptomen te geven ten opzichte van een placebo8.
Valeriaan (Valeriana officinalis)
Dit traditionele kruid kan nuttig zijn bij een aantal angstgerelateerde symptomen, zoals nervositeit, slaapproblemen en depressie9.
Passiebloem (Passiflora incarnata)
Dit kruid wordt in veel tradities van oudsher gebruikt als angstreducerend middel. Over de hele wereld wordt het al lang gebruikt ter behandeling van angst10. In een dubbelblind gerandomiseerd gecontroleerd klinisch onderzoek bleek passiebloem net zo effectief tegen gegeneraliseerde angststoornis als de benzodiazepine oxazepam11.

Voedingssupplementen
In een Engels onderzoek met tachtig mannelijke proefpersonen bleek dat dagelijks een tablet nemen met multivitaminen en mineralen (inclusief calcium, magnesium en zink) effectiever was tegen angst en stress dan een placebo12. Andere supplementen die kunnen helpen, zijn 5-hydroxytryptofaan (5-HTP)13 en de aminozuren L-lysine en L-arginine14 (die laatste twee indien samen genomen). Uit een recent wetenschappelijk overzichtsonderzoek is namelijk geconcludeerd dat er ‘duidelijke bewijzen’ zijn ter ondersteuning van toepassing van voedingssupplementen met combinaties van L-lysine en L-arginine ter behandeling van angstsymptomen en angststoornissen15.
Voor mensen met paniekstoornis kan inositol, dat onderdeel is van het vitamine-B-complex, een effectieve remedie zijn door de frequentie en ernst van de paniekaanvallen te verminderen, zo bleek bij een dubbelblind klinisch onderzoek16.

Massage en ontspanning
Uit een klein onderzoekje lijkt op te maken dat massage met lichte druk zou kunnen helpen bij gegeneraliseerde angststoornis17. Ook kan massage in combinatie met aromatherapie helpen, al is het effect gewoonlijk van korte duur18.
Voor ontspanningstherapie bestaat een consistentere onderbouwing, zowel bij de behandeling van gegeneraliseerde angststoornis als bij andere angststoornissen. Uit een meta-analyse van 27 verschillende onderzoeken is gebleken dat ontspanningstherapieën (meer specifiek de progressieve relaxatie volgens Jacobson, autogene training, toegepaste ontspanning en meditatie) een significante reductie van angst geven19.

Lichaamsbeweging
Lichamelijke activiteit blijkt een krachtig middel tegen stress en angst en wordt vaak aanbevolen bij angststoornissen en depressies. Eén publicatie vermeldt dat de beste resultaten ontstaan bij ritmische, aërobe inspanning met een matig tot lage intensiteit (zoals joggen, zwemmen, fietsen en wandelen). De trainingssessies moeten 15 tot 30 minuten duren en minimaal drie keer per week plaatsvinden, in een programma van tien weken of langer20.

Yoga
Uit onderzoek valt op te maken dat yoga, waarbij ontspanningstechnieken met inspanning zijn gecombineerd, bij uitstek nuttig is tegen angst. In een gerandomiseerd gecontroleerd klinisch onderzoek bleek dat het volgen van een yogales van anderhalf uur, tweemaal per week, een significante reductie gaf van de zelfervaren mate van angst bij vrouwen met een angststoornis21. Meer recentelijk hebben onderzoekers van de medische faculteit in Boston gerapporteerd dat het uitvoeren van yogahoudingen samengaat met een verhoogd gehalte aan gamma-aminoboterzuur (GABA) in de hersenen. Dat kan een verklaring vormen voor het angstreducerende effect. Ook hebben zij ontdekt dat regelmatige yogaoefeningen bij gezonde mensen effectiever de stemming en angsten verbeteren dan een interventie op basis van wandelen22.

Transcraniale magnetische stimulatie (TMS)
Tot op heden valt uit voorlopige onderzoeksresultaten op te maken dat deze niet-invasieve techniek, waarbij neuronen in de hersenen worden gestimuleerd, nuttig zou kunnen zijn om angst onder controle te krijgen. Hoewel de resultaten tot nu toe wisselend zijn, is gerapporteerd dat TMS angstsymptomen vermindert bij posttraumatische stress en bij paniekstoornis23.

Joanna Evans

1J Am Coll Cardiol, 2010; 56: 38-46
2J Am Coll Cardiol, 2010; 56: 31-37
3J Am Coll Cardiol, 2010; 56: 47-48
4Arch Intern Med, 2006; 166: 2109-2116
5Nutr J, 2010; 9: 42
6Cochrane Database Syst Rev, 2005; 4: CD004690
7Cochrane Database Syst Rev, 2003; 1: CD003383
8J Clin Psychopharmacol, 2009; 29: 378-382
9Z Arztl Fortbild Qualitätssich, 2001; 95: 33-34
10Nutr J, 2010; 9: 42
11J Clin Pharm Ther, 2001; 26: 363-367
12Psychopharmacology (Berl), 2000; 150: 220-225
13Int Clin Psychopharmacol, 1987; 2: 33-45
14Biomed Res, 2007 ; 28 : 85-90
15Nutr J, 2010; 9: 42
16Am J Psychiatry, 1995; 152: 1084-1086
17Complement Ther Clin Pract, 2009; 15: 96-101
18Br J Gen Pract, 2000; 50: 493-496
19BMC Psychiatry, 2008; 8: 41
20Psychiatr Pol, 2004; 38: 611-620
21Complement Ther Clin Pract, 2009; 15: 102-104
22J Altern Complement Med, 2010; 16: 1145-1152
23Int Clin Psychopharmacol, 2009; 24: 163-173

Symptomen van een angststoornis
Als je een angststoornis hebt, is je belangrijkste klacht ernstige nervositeit of angst. Dat kan echter tot andere lichamelijke en geestelijke symptomen leiden, zoals:
• slaapproblemen;
• vermoeidheid;
• concentratieverlies;
• een gevoel van controleverlies over je daden;
• gevoel dat je ‘gek wordt’;
• droge mond;
• diarree;
• snelle hartslag of hartkloppingen;
• duizeligheid;
• kortademigheid;
• trillen/beven;
• pijn op de borst of een benauwd gevoel;
• moeite met slikken;
• vaker dan normaal aandrang om te plassen.

Andere mogelijkheden
• Cafeïne schrappen uit je voedingspatroon. Mensen met een angststoornis zijn vaak uitzonderlijk gevoelig voor de effecten van cafeïne, waardoor een kleine dosis al tot verergering van de symptomen kan leiden.
• Voedingsallergieën nagaan, aangezien die in sommige gevallen een uitlokkende factor kunnen vormen voor angst. Denk aan allergie als de symptomen vooral optreden na het eten of als ze verbeteren tijdens een periode van vasten, of als je andere allergiegerelateerde aandoeningen hebt, zoals migraine, astma, hooikoorts of prikkelbaredarmsyndroom. Door een eliminatiedieet gevolgd door selectieve toevoeging van afzonderlijke voedingsmiddelen (provocatiedieet), wordt meestal duidelijk welke voedingsmiddelen de boosdoeners zijn1. Dit moet altijd onder deskundige begeleiding gebeuren.
• Vermijd alcohol en andere kalmerende middelen, aangezien die angst kunnen verergeren.

1Townsend Lett, 2004; oktober