Er zijn 2,8 miljoen Nederlanders met een verhoogde bloeddruk bekend bij de huisarts. Het vermoedelijke aantal mensen met hypertensie ligt echter hoger, omdat een verhoogde bloeddruk jarenlang onopgemerkt kan bestaan. Bij een zeer grote stijging van de bloeddruk kunnen er wel duidelijke symptomen ontstaan, zoals een bloedneus, hoofdpijn, kortademigheid, problemen met het zicht en verminderde mogelijkheid tot lichamelijke inspanning. Daarnaast zijn er diverse factoren die het risico op hypertensie verhogen. De belangrijkste zijn: roken, diabetes, een te hoog triglyceridengehalte in het bloed, overmatige alcoholconsumptie, overge-wicht, veel (stil)zitten, sterk verminderde nierwerking en reumatoïde artritis (een auto-immuun gewrichts-ontsteking).1
Het hart pompt zuurstofrijk bloed door de bloedvaten. Via de slagaders worden alle lichaamscellen voorzien van zuurstof en voedingsstoffen. Koolstofdioxide en afvalstof-fen worden vervolgens via de aders weer afgevoerd. Het bloed stroomt met een bepaalde druk door de slagaders. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de bovendruk, of systolische bloeddruk, en de onderdruk, of diastolische bloeddruk. Zodra de hartspier zich aanspant en bloed vanuit het hart het lichaam in wordt gepompt, is de druk in de vaten het hoogst, dit is de bovendruk. De onderdruk is de druk op de vaten wanneer de hartspier ontspannen is en het hart zich vult met bloed. De bloeddruk wordt uitgedrukt in de eenheid ‘millimeter kwikdruk’ (mmHg) waarbij het eerste cijfer de bovendruk weergeeft en het tweede cijfer de onderdruk.
Een bloeddruk van 120/80 mmHg in rust is voor volwassenen normaal. Bij een bloeddruk in rust die na een aantal metingen gemiddeld hoger is dan 140 mmHg (bovendruk) en/of 90 mmHg (on-derdruk) spreekt men van een hoge bloeddruk of hypertensie. Als de bloeddruk lang te hoog is, dan beschadigen de kleine bloedvaatjes (haarvaten) en hierdoor heb je een verhoogd risico op een beroerte, dementie- nier- en oog-problemen. Hypertensie geeft tevens een verhoogd risico op hartinfarct en (slag)aderverkalking.2
Bij het bestaan van een hoge bloeddruk, al dan niet in combinatie met een of meerdere eerdergenoemde risicofactoren, zal er dan ook snel worden overgegaan op het gebruik van medica-tie om de bloeddruk te verlagen. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om een vochtafdrijver of een plaspil, zoals thiazide, of een bètablokker, ACE-remmer of calciumkanaalblok-ker. Deze laatste drie typen medicijnen hebben een direct effect op de bloeddruk (en soms ook het hart).3 Deze medicijnen pakken echter niet de oorzaak van de hoge bloed-druk aan en langdurig gebruik is dan ook noodzakelijk om de bloeddruk onder controle te houden.
Bij het aanpakken van de oorzaak van hoge bloeddruk moet in een andere hoek gekeken worden. Een verander de vaatelasticiteit en vaatspanning, insulineresistentie en verstoringen in de bloeddrukregulatie door de nieren en het sympathische zenuwstelsel lijken ten grondslag te liggen aan de vaataandoening.
Natuurlijke middelen
Voedingsstoffen die op de stikstof- en insulinestofwisseling werken, antioxidanten en ontstekingsremmende stoffen, zouden wel eens kunnen helpen bij het verlagen van de bloeddruk. Er is veel onderzoek gedaan naar natuurlijke middelen die bloeddrukverlagend werken. Belangrijk hierbij is om te kijken of de bloeddrukverlaging klinisch relevant is.
Dat wil zeggen dat de bloeddrukdaling zodanig groot is dat er gezondheidsvoordeel wordt behaald. Onderzoekers hebben daarom gekeken naar middelen die de bovendruk met minimaal 9 mmHg en/of de onderdruk met minimaal 5 mmHg verlagen. Stoffen die dit doen zijn co-enzym Q10 (60 mg per dag), visolie, knoflook, vitamine C (500 mg per dag) en arginine.9
Ontsteking en vaatspanning
Een belangrijke oorzaak voor een hoge bloeddruk is een verstoring in het mechanisme waarmee de vaatspanning wordt gereguleerd. Een dun laagje cellen dat de bloed-vaten aan de binnenkant bekleedt, het endotheel, is niet goed meer in staat om de stikstof te produceren.
Onder invloed van stikstof ontspannen de vaten en gaan ze meer openstaan. Een relatief stikstoftekort in de vaten leidt daarom tot een te hoge vaatspanning door ‘verkramping’ van de vaten en dit geeft een verhoogde bloeddruk. Dit fe-nomeen wordt endotheliale dysfunctie genoemd, oftewel een verstoring in het functioneren van de binnenbekleding van de bloedvaten.
Enzymen in het endotheel produ-ceren stikstof uit het aminozuur L-arginine.4 Onderzoek laat zien dat suppletie met 2 gram arginine bij milde hypertensie die recent is geconstateerd, na een week helpt de bloeddruk te verlagen.5 Tegelijkertijd lijkt arginine de insulinegevoeligheid te verhogen. Ook dit kan leiden tot een verbeterde bloeddruk.5
Niet iedereen reageert echter even goed op suppletie met het aminozuur. Dit komt doordat de hoge bloeddruk niet direct wordt veroorzaakt door een tekort aan arginine, maar door een probleem in het transport van de stof.6 Er zijn aanwijzingen dat bij deze mensen de bloeddruk kan verbeteren door bewe-ging. Sporten verbetert namelijk tevens de productie van stikstof.
Tegelijkertijd vermindert sporten het vrijkomen van ontstekingsbevorderende stoffen.7 Stoffen die juist het samenknijpen van de bloedvaten sti-muleren, en zo de bloeddruk verhogen, zijn onder andere vrije radicalen en ontstekingsbevorderende signaalstoffen. Deze zorgen er namelijk voor dat stikstof niet goed meer kan worden geproduceerd.
Factoren die de oxidatieve stress verhogen zijn een hoge concentratie homocysteïne in het bloed (bijvoorbeeld door een tekort aan vitamine B6, foliumzuur of vitamine B12), diabetes, overgewicht, roken, stress, virale infecties en insulineresistentie.4
Insuline heeft tevens invloed op de bloeddrukregulatie. Een verhoogde concentratie insuline in het bloed, zoals bijvoorbeeld bij diabetes type 2 of insulineresistentie, zorgt voor een verhoogde bloeddruk.
Mensen met hypertensie en problemen met de insulinegevoeligheid zijn meestal ‘zout sensitief’, oftewel de bloeddruk daalt als er minder zout wordt gegeten. Dit komt echter niet doordat zout een hoge bloeddruk veroorzaakt, maar doordat het eten van veel koolhydraten leidt tot een verhoogde kali-umbehoefte door het vasthouden van natrium. Aangezien natrium en kalium in evenwicht moeten zijn in het lichaam, leidt het verminderen van de natriuminname tot een relatief betere natrium-kaliumbalans.
Beter is echter om de insulinegevoeligheid van het lichaam te behandelen, dan de zoutconsumptie drastisch te verminderen (zie ook het kader ‘Zoutinname bij hypertensie’).8
Autonome zenuwstelsel en de psyche
Het autonome zenuwstelsel is het deel van het zenuw-stelsel dat werkt zonder dat we er bewust over hoeven na te denken; het werkt ‘autonoom’. Het heeft onder andere invloed op de ademhaling, spijsvertering, hartslag en bloeddruk. Binnen het autonome zenuwstelsel is er een deel dat zorgt voor ontspanning en vertering, het parasympatische zenuwstelsel, en een deel dat zorgt voor actie en alertheid, het sympathische zenuwstelsel.
De aansturingen van het autonome zenuwstelsel vindt onder andere plaats via het hormonale systeem. Zo zorgt adrenaline, een hormoon dat vrijkomt als we stress hebben, voor activatie van het sympathische zenuwstelsel. We zijn op dat moment klaar om te ‘vechten’ of te ‘vluchten’. Er zijn aanwijzingen dat bij een hoge bloeddruk het sympathische deel van het zenuwstelsel overactief is.10
Uit onderzoek blijkt dat met name bij jongere mensen het ontstaan van een hoge bloeddruk voorafgaat aan een verhoogde hartslag. Ook zien onderzoekers bij deze mensen een verhoogde concentratie adrenaline in het bloed. Bij oudere mensen wordt de hogere hartslag in de regel niet meer teruggezien, maar overactiviteit van het sympathische zenuwstelsel blijft meetbaar. Een van de mogelijke oorzaken van het overactieve sympathische zenuwstelsel kan wederom insulineresistentie door overgewicht of het metabool syndroom zijn. Een hoge concentratie insuline in het bloed werkt namelijk stimulerend op de sympaticus.
Echter, als het stresshormoon adrenaline invloed kan hebben op het ontstaan van een hoge bloeddruk, dan zou de psyche ook wel eens een rol kunnen spelen. Immers, de afgifte van adrenaline vindt plaats onder stress of be-dreiging. Inderdaad zien we dat psychologische factoren voorspellend kunnen zijn voor het ontstaan van hypertensie. Met name woede en angst, maar ook depressie, kunnen leiden tot een hoge bloeddruk.11
Zoutinname bij een hoge bloeddruk
Mensen met hypertensie en insulineongevoeligheid hebben vaker een zoutgevoelige hyperten-sie. Zij krijgen duidelijk een hogere bloeddruk door de consumptie van tafelzout. Dit komt door de invloed van insuline en koolhydraten op de natrium-kaliumbalans in het lichaam, twee elektrolyten waarmee het lichaam de bloeddruk reguleert. Er lijkt een optimale zoutinname te zijn van ongeveer 8,6 gram zout per dag. Dit komt overeen met 3450 mg natrium.
Minder zout eten geeft een hoger risico op hypertensie, maar ook meer zout eten kan een hoge bloeddruk in de hand werken. Dit eerste komt mogelijk doordat een lage zoutinname de urinezuurconcentratie kan doen stijgen. Deze 8,6 gram zout per dag ligt beduidend hoger dan de 6 gram die de Gezondheidsraad aanbeveelt om hypertensie te voorkomen.
Dat deze aanbeveling laag is, komt door de focus op natrium waarbij de overige elektrolyten die belangrijk zijn voor de bloeddrukregulatie, vergeten worden. Kalium en magnesium beïnvloeden eveneens de bloeddruk en de inname van deze elementen is voor het overgrote deel van de bevolking te laag. Het gaat dus niet om het verlagen van de zoutinname, maar om het verhogen van de kalium- en magnesiumin-name. Daarnaast moet de insulinegevoeligheid van het lichaam worden verbeterd.
Bronnen 1. Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk 2015; 40: 164-193.
Urinezuur
Tot slot mag ook urinezuur niet onbesproken blijven. Urinezuur is een stof die steeds meer in verband wordt gebracht met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. De meeste mensen associëren urinezuur met het ont-staan van jicht (een pijnlijke gewrichtsontsteking).
Het is bekend dat mensen die regelmatig te kampen hebben met jicht, een hoger risico hebben op hart- en vaatziekten. Uit onderzoek blijkt dat er een groep mensen is met een verhoogde urinezuurconcentratie in het bloed, zonder daarbij jicht te ontwikkelen. Men ziet echter ook dat deze mensen vaker hypertensie ontwikkelen.
Een hogere concentratie urinezuur in het lichaam lijkt hiermee direct invloed te hebben op het ontstaan van een hoge bloeddruk. Er zijn aanwijzingen dat urinezuur direct endotheliale dysfunctie kan veroorzaken en zo leidt tot hypertensie. Kleinschalige studies laten zien dat het verlagen van de urinezuurconcentratie in het bloed leidt tot het verlagen van de bloeddruk.12
In de afgelopen vijftig jaar is de urinezuurconcentratie in het bloed steeds hoger geworden. Aangezien in dezelfde periode ons voedingspatroon ook drastisch is veranderd, ligt een verband voor de hand. Fructose is een belangrijke verhoger van de urinezuurconcentratie. Door minder fructose te eten, kan de bloeddruk normaliseren (naast dat het vele andere gezondheidsvoordelen heeft om minder fructose te eten).
Daarnaast zou een lage zoutin-name de urinezuurconcentratie wel eens kunnen laten stijgen.12 Er lijkt een optimale zoutinname te zijn, waarbij zowel een lage als een te hoge zoutconsumptie hypertensie kan veroorzaken.
Conclusie
Een hoge bloeddruk wordt in onze huidige maatschap-pij met name veroorzaakt door een ongezonde leefstijl. Onvoldoende beweging, ongebalanceerde voeding, chronische stress, langdurig slecht slapen en een onge-zond milieu (sigarettenrook en andere toxische stoffen) resulteren in laaggradige ontsteking en een verhoogde belasting met vrije radicalen. Via verschillende mechanismen leidt dit tot een verhoogde bloeddruk.
Door op al deze vlakken stappen in de goede richting te zetten, kan de bloeddruk worden genormaliseerd. Denk hierbij aan gezonde voeding die rijk is aan vis, kalium en magnesium, 2-3 maal in de week lekker sporten, stress waar mogelijk verminderen, 8 uur per nacht slapen en de blootstelling aan toxische stoffen zoals sigaretten-rook zo veel mogelijk beperken. Suppletie met bijvoorbeeld arginine, co-enzym Q10 en vitamine C kunnen extra ondersteunen. Zo hoef je niet bang te zijn voor het zoutpotje en kun je, hopelijk medicijnvrij, met smaak blijven eten.
Bronnen
1. Hoge bloeddruk, via www.hartstichting.nl
2. Marieb, E., & Hoehn, K. (2012). Human Anatomy & Physiology. Boston : Pearson.
3. Hypertensie, via www.farmacotherapeutischkompas.nl
4. Adv Exp Med Biol. 2017;956:511-540.
5. J Nutr. 2004 Oct;134(10 Suppl):2807S-2811S.
6. Hypertension. 2016 May;67(5):813-9.
7. Scand J Med Sci Sports. 2009 Feb;19(1):67-74.
8. Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk 2015; 40: 164-193
9. J Clin Hypertens (Greenwich). 2004 May;6(5):242-8.
10. Circ Res. 2015 Mar 13;116(6):976-90.
11. Psychosom Med. 2002 Sep-Oct;64(5):758-66.
12. Cleve Clin J Med. 2006 Dec;73(12):1059-64.