Nu ook in het buitenland de hormoonsubstitutie uit de gratie is, zijn miljoenen vrouwen in de overgang, en daardoor ook producenten, op zoek naar natuurlijke alternatieven. Een favoriet is het zogeheten ‘natuurlijke’ progesteron, dat naam heeft gemaakt dankzij wijlen dr. John Lee (www.johnleemd.com). Hoewel dit progesteron in progesteroncrème ‘natuurlijk’ heet – het is afkomstig van de yam – wordt het volledig gefabriceerd in de reageerbuis. In het lab wordt het sterol diosgenine van de yam genomen en verwerkt, door hier en daar een extra molecuul toe te voegen, tot een stof die lijkt op wat de vrouwelijke eierstokken maken.

• Er bestaat geen controle op de hoeveelheid progesteron die in een crème verwerkt mag zitten. Omdat de crèmes verkocht worden als ‘cosmetica’, hoeven ze niet aan erg strenge normen te voldoen. Bij een onderzoek van de meest verkochte merken bleek dat de concentratie progesteron van zo’n crème per merk kan variëren van 0 tot 25 mg/g. Uit één onderzoek bleek zelfs dat bijna de helft maar 0,007 mg of minder progesteron per gram crème bevatte1.
• De mate van absorptie verschilt per persoon. Niet ieder mens neemt progesteron op dezelfde wijze op en ook binnen het lichaam kan de absorptie variëren en zich bijvoorbeeld alleen ophopen in de gebieden waar de crème is aangebracht2. Weliswaar beweren de voorstanders van progesteroncrème dat een speekseltest een beter beeld geeft van het circulerend progesteron dan een bloedtest, maar een hoge concentratie progesteron in het speeksel kan paradoxaal zijn en hoeft niets te zeggen over wat erin het lichaam circuleert3.
• De symptomen worden vaak niet minder. Uit onderzoek blijkt dat progesteron geen effect heeft op de vasomotorische activiteit (waardoor opvliegers ontstaan), de bloedsamenstelling, de botmineralen of de stemming4. Zelfs bij een hoog gedoseerde progesteroncrème stijgt het circulerende progesteron in de bloedbaan niet voldoende om tot enig gunstig effect te kunnen leiden in het baarmoederslijmvlies5.
• Er kan borstkanker door ontstaan. Een algemene opvatting in de wetenschap is dat ‘natuurlijk’ progesteron borstkanker voorkomt. Uit één onderzoek is gebleken dat bij vrouwen met borstkanker die de crème aanbrachten, de celdeling van de kankercellen afnam. Hieraan namen echter maar veertig vrouwen deel en het onderzoek duurde nog geen twee weken6. Bij het enige andere onderzoek met de conclusie dat het beschermend werkte, bleek dat de ziekte bij vrouwen die borstkanker hadden overleefd en 50 mg medroxyprogesteronacetaat namen, maar half zo vaak terugkwam. Dit is in tegenspraak met alle onderzoeken waaruit bleek is dat juist het medroxyprogesteronacetaat in de middelen voor hormoonsubstitutie borstkanker veroorzaken7.
Progesteron staat in veel medische handboeken in de lijst met carcinogenen (kankerverwekkende stoffen)8 en een hoge dosis progesteron wordt beschouwd als een risicofactor voor borstkanker9. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen met het meeste progesteron meer dan acht maal zoveel risico lopen borstkanker te ontwikkelen10.
Er zijn voorstanders, zoals dr. David Zava, die beweren dat het effect van progesteron afhangt van de dosis: een lage dosis veroorzaakt borstkanker, terwijl een hoge dosis juist beschermend werkt. Maar zelfs als dat waar zou zijn, weet niemand bij welke dosis het carcinogeen precies een preventief middel wordt. Zelfs uitvoerig geteste en toegepaste hormoonbehandelingen zoals tamoxifen, dat in hoge doses wordt gebruikt om oestrogeenafhankelijke vormen van kanker te remmen, kunnen weer andere vormen van kanker veroorzaken, zoals eierstokkanker.
• Het is niet bewezen dat progesteroncrème osteoporose voorkomt. De theorieën van dr. Lee zijn op die bewering gebaseerd maar, zoals zijn critici al zeggen, Lee’s eigen onderzoek bestond slechts uit observaties van eigen patiënten zonder een goede wetenschappelijke controlegroep. Op basis daarvan stelde hij een hypothese op. Er is nergens bewijs te vinden voor de bewering dat progesteron de botten beschermt11. Het geringe aantal gegevens dat hierover bestaat wijst erop dat het juist osteoporose veroorzaakt12. Bij één onderzoek waarbij vrouwen de crème gebruikten, bleek er na een heel jaar geen effect te zijn op de botdichtheid13.

En plantaardige oestrogenen dan?

Het andere alternatief voor hormoonsubstitutie bestaat uit isoflavonen van soja en een aantal producten afkomstig van plantaardige oestrogenen. Fyto-estrolen zijn stoffen die op oestrogeen lijken en een soortgelijke werking hebben, zij het zwakker. Onder de fyto-oestrogenen vallen isoflavonen (vooral in bonen als sojabonen en met subgroepen als genisteïne), lignanen (in zaden, noten en granen zoals lijnzaad) en coumestanen (vooral in kiemspruiten). Hoewel je ze dus via het voedsel binnen kunt krijgen, maken nu ook veel fabrikanten geconcentreerde supplementen met fyto-oestrogenen. Zo is genisteïne vrij verkrijgbaar in doseringen die vrijwel vergelijkbaar zijn met die van hormoonsubstitutietherapie.

• Wellicht werken ze niet. Van de elf onderzoeken met soja of isoflavonensupplementen tegen opvliegers duurden er slechts acht langer dan zes weken en daarvan bleek uit slechts drie dat enige verbetering optrad14. Bij het langst durende onderzoek bleek dezelfde verbetering (van 50 procent) na zes maanden ook op te treden bij vrouwen die een placebo hadden gekregen. Dat wijst erop dat het effect waarschijnlijk hoofdzakelijk psychisch was. Ook bij onderzoeken met dong quai (Chinese engelwortel), teunisbloemolie, vitamine E monotherapie, acupunctuur, Chinese kruidenmengsels of rode klaver bleek er geen effect op opvliegers.

• Ook plantaardige oestrogenen kunnen borstkanker veroorzaken. Onlangs heeft dr. Zava zijn onderzoek afgerond naar de bindende eigenschappen van meer dan 250 kruidenextracten aan hormoonreceptoren van borstkankercellen15. De stoffen die zich binden aan oestrogeenreceptoren bleken tumoren sneller te doen groeien, zelfs bij lage doseringen. Onder deze stoffen bevonden zich ook soja, drop, rode klaver, tijm, kurkuma (koenjit), hopsoorten en verbena. De sterkst bindende stoffen waren de isoflavonen van soja.

Hoewel er onderzoeken zijn waaruit blijkt dat soja en andere fyto-oestrogenen beschermend tegen kanker werken, komen uit steeds meer nieuwe studies aanwijzingen naar voren dat ze in geconcentreerde vorm in pillen even potente kankerverwekkers vormen als hormoonsubstitutie16. Al bij lage doseringen kan genisteïne tumorgroei in de borst bevorderen. De onderzoekers adviseerden vrouwen met borstkanker daarom geen soja te eten17. Volgens Zava en anderen moet de dosis hoog zijn om de groei van tumoren in de borst en andere weefsels te kunnen onderdrukken, maar hoe hoog precies blijft een gok.

Zoals Fredi Kronenberg en Adriane Fugh-Berman schreven in hun volledige analyse van alle natuurlijke behandelingen van klachten bij de overgang: ‘Een goedaardige ingreep is vaker bonen en producten van bonen te eten. Maar zo’n verklaring van veiligheid kunnen we niet geven voor de geïsoleerde en vaak hooggedoseerde isoflavonen die momenteel vrij verkrijgbaar zijn.’18
Lynne McTaggart

BRONNEN:

1Townsend Lett Docs, 1996; July: 125-127
2Mauvais-Jarvis P. et al., Percutaneous Absorption of Steroids. Academic Press, 1980: 259-265
3Maturitas, 2002; 41: 1-6
4Menopause, 2003; 10: 13-18
5Lancet, 1999; 354: 1447-1448
6Fertil Steril, 1995; 63: 785-791
7Lancet, 2004; 363: 453-455
8IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risk of Chemicals to Humans, december, 1979
9J Clin Endocrinol Metabol, 1983; 57: 82-86
10BMJ, 2001; 322: 586-587
11Lancet, 1998; 352: 905-906
12BMJ, 1993; 303: 13-16
13Obstet Gynecol, 1999; 94: 225-228
14Ann Intern Med, 2002; 137: 805-813
15Proc Soc Exp Biol Med, 1998; 217: 369-378
16Cancer Epidemiol Biol Prev, 1996; 5: 785-794
17Environ Health Perspect, 1997; 105 [Suppl 3]: 633-636
18Ann Intern Med, 2002; 137: 805-813

 Wat dan wel?

• Eet de juiste voedingsmiddelen. Door voedingsmiddelen te gebruiken met veel fyto-oestrogenen kunt u overgangsklachten verminderen. Alle peulvruchten, tahoe en onbewerkte sojaproducten (dus geen geïsoleerde soja-eiwitten), noten, lijnzaad en andere zaden, granen (rijst, havermout, tarwe, gerst, rogge), lijnzaadolie, fruitsoorten (bessen, druiven, alle citrusvruchten, watermeloen, appels, kersen, pruimen), groentesoorten (selderij, wortels, broccoli, paprika, knoflook, groene bonen, aardappelen, rabarber), kiemspruiten (rode klaver, alfalfa, taugé) en kruiden (salie, venkel, peterselie) kunnen helpen tegen opvliegers, vaginale droogheid en andere overgangsklachten. Streef naar een equivalent van 45 gram sojameel per dag1.
• Wees matig met vlees en zuivel, omdat die de darmpassage vertragen en opvliegers bevorderen.
• Gebruik geen grote hoeveelheden eiwitten, omdat die calcium aan de bottenonttrekken.
• Neem supplementen met vitamine E (400-1200 IE), C (1 g/dag of meer) en D (200-400 IE), boron, bioflavonoïden van hesperidine op een lege maag (1000-2000 mg/dag) en het aminozuur bèta-alanine.
• Probeer homeopathie, zoals viermaal daags Lachesis (C-potentie 30) gedurende enkele dagen en daarna afbouwend tot eenmaal daags voor het slapen gaan, of Zilvernitraat (C-potentie 30). Harald Gaier heeft ook resultaat geboekt met lagere potenties (C6 en C30) van Folliculinum, Caulophyllum en Helonias, één of twee maal daags gedurende een half jaar.
• Doe aan lichaamsbeweging, vooral yoga, omdat is aangetoond dat het de symptomen verlicht, inclusief de vaginale.
• Gebruik meer magnesium in plaats van een megadosering calcium. Magnesium heeft een activerende werking op het belangrijke botenzym alkalinefosfatase. Vrouwen met osteoporose blijken een tekort aan dit enzym te hebben, evenals een tekort aan magnesium, zink, mangaan en vitamine C.
• Gebruik voor de korte termijn Zwarte Zilverkaars (black cohosh). Van alle natuurlijke supplementen is er alleen voor dit traditionele kruid stevig wetenschappelijk bewijs dat het werkt2. Gebruik het echter niet langer dan een half jaar en dan nog alleen onder begeleiding van een gekwalificeerde kruidenkundige die het effect op uw lever in de gaten houdt. Gebruik het niet als u borstkanker in de familie heeft, want zelfs dit kruid blijkt een neiging te hebben borstkanker te doen uitzaaien, dat bleek althans bij één dierexperimenteel onderzoek3.

1J Natl Cancer Inst, 1991; 83: 541-546
2Ann Intern Med, 2002; 137: 805-813
3Davis VL et al., American Association for Cancer Research jaarvergadering 11-14 juli 2003, Washington DC, abstr R910

 Spelen met vuur

Een vrouw vroeg op een website van voorstanders van progesteron: ‘Afgelopen najaar maakte ik het volgende mee toen ik al een tijdje regelmatig de crème ProGest op mijn borsten had gebruikt. Ik werd ongesteld en vervolgens werden mijn borsten (vooral de tepels) heel pijnlijk en warm, hoewel ik na de menstruatie P bleef gebruiken. Ik schrok daarvan omdat ik ergens had gelezen dat borstkanker gepaard kan gaan met een hogere temperatuur van de borsten.’

Het antwoord op de website luidde dat de dosis progesteron in haar crème waarschijnlijk te laag was omdat, volgens de theorie, alleen hoge doseringen (100 mg/g) de celvermeerdering kunnen ‘down-reguleren’. Ook kon het gewoon zo zijn dat ze toevallig een enkele gestoorde menstruatiecyclus had gehad. Maar als dit in uw oren klinkt als spelen met vuur, heeft u gelijk. Aangezien er totaal geen wetenschappelijke gegevens zijn over de crème, is elke vrouw die hem gebruikt in feite met zichzelf aan het experimenteren.