(Dit artikel is een aanvulling op ‘Een vergeten behandeling, vitamine B3 bij artrose‘.)

Jeugdreuma is een auto-immuunziekte die een enorme invloed heeft op het dagelijks functioneren en leven van patiënten. Door de gewrichtsontstekingen hebben kinderen met jeugdreuma pijn en zijn ze beperkt in hun bewegingen. Kinderen met jeugdreuma missen vaker school, ze kunnen minder goed sporten en vrienden maken is lastiger. De ziekte is van grote invloed op hun hele welzijn en beïnvloedt ook het leven van hun ouders en de eventuele andere kinderen in het gezin.

Het kinderreumacentrum van het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) in Utrecht is met zes kinderreumatologen het grootste van Nederland. Al tientallen jaren biedt het centrum zorg aan kinderen met reumatische ziekten en koortssyndromen en het heeft landelijk gezien een topreferente (zeer specialistische) functie in het onderzoek naar en behandeling van kinderen met deze aandoeningen.

Jeugdreuma

Jeugdreuma, ook wel Juveniele Idiopathische Artritis (JIA) genoemd, is een ziekte die ongeveer 1 op de 1000 kinderen treft en een grote impact heeft op de kwaliteit van leven van patiënten. JIA is een auto-immuunziekte waarbij het afweersysteem uit balans is, met als gevolg dat het eigen lichaam (de gewrichten) wordt ‘aangevallen’. Het is nog niet duidelijk waarom een kind jeugdreuma krijgt. Wel is bekend dat het afweersysteem ontregeld is, net als bij andere auto-immuunziektes. Het afweersysteem heeft de taak om in het lichaam alles op te sporen wat niet ‘eigen’ is en dat te bestrijden. Op die manier zorgt het ervoor dat iemand niet ziek wordt als bijvoorbeeld bacteriën en virussen het lichaam binnendringen. Bij een auto-immuunziekte is de afstelling van het afweersysteem niet goed. De cellen die vechten tegen indringers gaan ook de strijd aan met cellen uit het eigen lichaam. Daardoor ontstaan ontstekingen in de gewrichten en soms ook in de organen.

De cellen die het gewricht aanvallen (de effector-cellen) worden bij kinderen met jeugdreuma niet meer in toom gehouden door regulatiemechanismen van het immuunsysteem, zoals de regulatoire T-cellen (Treg).  Tegenwoordig zijn er (steeds betere) medicijnen die de symptomen van jeugdreuma kunnen verminderen, maar er bestaat nog geen genezing. Eigenlijk hebben de huidige middelen met name een effect op de effectorcel van het ontregelde afweersysteem: ze remmen de reactie in het gewricht die wordt veroorzaakt door de effectorcellen. Omdat de beschikbare medicijnen best vaak bijwerkingen hebben en erg kostbaar kunnen zijn, is er, ook vanuit de patiëntenvereniging, een grote vraag naar een veilig alternatief. Gezocht wordt daarom naar een middel dat de immuunontregeling bij deze ziekte verbetert en/of een middel dat kan worden gebruikt om de huidige medicatie sneller en efficiënter af te bouwen.

Het versterken van de regulatoire kant van het immuunsysteem bij kinderen met jeugdreuma lijkt veelbelovend. Dat kan bijvoorbeeld door het verbeteren van de functie en het vergroten van de aantallen Treg bij deze kinderen. Het is aannemelijk dat zo’n behandeling ook minder bijwerkingen geeft dan het remmen van effectorcellen. Deze heb je immers ook nodig voor bijvoorbeeld afweer tegen infecties door bacteriën en virussen. In het laboratorium Translationele Immunologie is de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan om te leren begrijpen hoe Treg werken. Een van bevindingen was dat het aantal Treg kan worden verhoogd én de functie ervan verbeterd als de cellen grote hoeveelheden vitamine B3 toegediend krijgen. Dit was niet alleen het geval in ‘gezonde’ afweercellen van muizen en mensen, maar ook in cellen verkregen uit ontstoken knieën van JIA-patiënten. Aannemelijk is daarom dat vitamine B3 het ontstekingsproces bij JIA kan helpen controleren.

Vitamine B3

Uit de gesprekken met patiëntenorganisaties blijkt dat een beter begrip van de impact van voeding en voedingssupplementen op het verloop van JIA voor veel kinderen en hun ouders een belangrijk onderwerp is. Vitamine B3 is al vijftig jaar bekend en langdurig gebruik is veilig gebleken in klinische trials (onderzoeken onder mensen) voor andere ziektes waaraan ook kinderen deelnamen. Bovendien wordt vitamine B3 beschouwd als voedingssupplement. Ook in het laboratorium wordt al jarenlang onderzoek gedaan naar vitamine B3. Bij patiënten met jeugdreuma is eerst de functie van regulatoire T-cellen (Treg) onderzocht. Voor deze Treg is het eiwit FOXP3 cruciaal; hoe meer FOXP3 hoe beter de Treg werkt en dus hoe beter het afweersysteem wordt onderdrukt. De aanwezige hoeveelheden FOXP3 blijkt erg nauwkeurig door de cellen te worden gereguleerd.

Daarnaast is ook onderzocht hoe deze regulatie werkt. Vitamine B3 (ook wel nicotinamide/NAM genoemd) doet de hoeveelheden FOXP3 per cel toenemen en zorgt ook voor meer FOXP3 positieve afweercellen. Zoals verwacht, resulteerden testen hiermee in meer Treg-cellen en in een verbeterde functie van deze cellen. Dit is ook getest in afweercellen verkregen uit de ontstoken knieën van jeugdreuma-patiënten. Ook hier was te zien dat verhoogde concentraties vitamine B3 in deze cellen leidden tot meer Treg. Deze resultaten zijn inmiddels gepubliceerd in verschillende wetenschappelijke tijdschriften, onder andere in Blood (2010), PLoS One (2011), Immunity (2013) en Trends in immunology (2014). Samengevat laten de bevindingen uit het laboratorium zien dat vitamine B3 het aantal Treg en de Treg-functie doet toenemen, wat resulteert in meer tolerantie. Dit zou dus een uitstekende en veilige strategie kunnen zijn voor de behandeling van ziektes als jeugdreuma. Er is nog wel een probleem: de doses vitamine B3 die nodig zijn om de spiegels te halen die effecten sorteren in het verrichte laboratorium onderzoek zijn zo hoog dat het niet zomaar kan worden geadviseerd. Er is verder onderzoek nodig naar de werking en mogelijke bijwerkingen.

De voorbereidingen om het effect van hoge concentraties vitamine B3 te testen voor de behandeling van jeugdreumapatiënten zijn nu gaande. De eerste tests zijn nog niet gericht op vermindering van klachten van patiënten met actieve ziekte, maar op de afbouw van medicatie bij patiënten zonder klachten en op het langer klachtenvrij houden van deze patiënten met minder reguliere medicatie.

In de geplande testen zullen jeugdreumapatiënten met hele hoge concentraties vitamine B3 behandeld worden. Deze hoeveelheden zijn tot wel honderd keer hoger dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid bij gebruik van vitamine B3 als voedingssupplement. Dit zijn dus ook geen concentraties die behaald kunnen worden met het eten van bepaalde voeding. Omdat het nog steeds onduidelijk is of het consumeren van (hoge) concentraties vitamine B3 echt helpt bij reumatische klachten is er meer onderzoek nodig om te weten of vitamine B3 kan helpen bij jeugdreuma en of het gebruik veilig is. Ga dus vooral NIET thuis grote hoeveelheden vitamine B3 slikken.

Door: Jorg van Loosdregt

BRONNEN:
1 Lancet. 2011 Jun 18;377(9783):2138-49
2 J Immunol. 2004 May 15;172(10):6435-43.
3 Cell. 2008 May 30;133(5):775-87.
4 Blood (2010) 115 (5): 965–974.
5 Immunity. 2013 Aug 22;39(2):259-71.
6 Trends Immunol. 2014 Aug;35(8):368-78.
7 PLoS One. 2011; 6(4): e19047.
8 Diabetologia. 2000 Nov;43(11):1337-45.
9 Eur J Endocrinol. 2004 May;150(5):719-24.
10 Lancet. 2004 Mar 20;363(9413):925-31.
11 Diabetologia. 1995 Jul;38(7):848-52.
12 Conn State Med J. 1953 Jul;17(7):584-9.
13 Radiother Oncol. 1997 Apr;43(1):67-73.
14 Acta Oncol. 1996;35(2):213-9.

Maak kennis met Medisch Dossier