Alternatieven: Een mysterieus orgaan waarvoor je goed moet zorgen

Een van de belangrijkste wegen naar een goede gezondheid is goed voor je fascia zorgen, zegt de vermaarde chiropractor Daniel Fenster.

In 2015 bekeken onderzoekers van het Beth Israel Medical Center in New York met een speciale lasertechniek de galbuis van een patiënt. Ze zagen iets bijzonders: een reeks onderling verbonden holtes die niet leken op een anatomische structuur die ze al kenden.

Toen een patholoog-anatoom later het dode weefsel in dunne plakjes sneed, waren de mysterieuze holtes verdwenen. Het duurde even voordat de onderzoekers begrepen wat er was gebeurd: de ruimtes in het onderzochte biopt, die ze eerder hadden afgedaan als scheurtjes in het weefsel, waren in werkelijkheid de restanten van met vocht gevulde ruimtes – fascia – die inzakken na overlijden.1

In de jaren daarna hebben medische onderzoekers ontdekt dat de fascia niet alleen maar passief ‘vulmiddel’ is. Het is één groot aaneengesloten weefsel dat alle organen, spieren en botten omhult en doordringt. We weten inmiddels dat de fascia door ons hele lichaam loopt en dat het weefsel biologisch ongelooflijk actief is.

Fascia wordt vaak bindweefsel genoemd: een woord dat impliceert dat het gewoon de belangrijkste lichaamsdelen bij elkaar houdt. Maar tegenwoordig begrijpen we dat het net zo essentieel is als alle andere orgaanstelsels. Alle fascia bevatten dezelfde basisbestanddelen, maar kunnen allerlei vormen aannemen om verschillende functies uit te oefenen: een vlies, een band of een netwerk.

De vorm die de fascia voor een bepaalde taak kiest, hangt af van de hoeveelheid en richting van de lichamelijke druk die erop wordt uitgeoefend en wat ervan gevraagd wordt. Daarom zijn pezen stevige banden, terwijl de fascia onder je huid webvormig en soepel is, en de fascia rondom je organen een beetje op huishoudfolie lijkt.

In je lichaam bevinden zich meerdere lagen fascia. Als je direct onder je huid kijkt, vind je daar de oppervlakkige fascia: een zacht vlies dat je van top tot teen als een wetsuit omhult. Ga je verder naar binnen, dan tref je daar de diepe fascia, die elke spier en elk bot omhult en zijn vorm geeft en taaie, vezelige pezen vormt.

Ten slotte bereik je de viscerale fascia: de lagen die om je organen liggen, ze hun vorm geven en op hun plaats houden. Je zult ontdekken dat de fascia je botten en spieren niet alleen omwikkelt, maar deze penetreert en elke cel in je lichaam omsluit. Je kunt je fascia eigenlijk beschouwen als ‘zakken in zakken in zakken’.

Waaruit bestaat de fascia?

Je kunt je de fascia voorstellen als met vocht gevuld gaas, bestaand uit strengen collageen (het meest voorkomende structureel eiwit in ons lichaam) en elastine (een eiwit dat ervoor zorgt dat weefsels terugveren nadat ze zijn uitgerekt), en een heldere gel die we ‘grondsubstantie’ noemen. Vergelijk de fascia met een spons (vezels van collageen en elastine) doordrenkt met vloeibare gelatine (de grondsubstantie).

Je vindt in de fascia ook cellen die we fibroblasten noemen. Fibroblasten produceren het collageen, de elastine en andere vezels in de fascia en daarnaast nog andere belangrijke moleculen. Ze zijn ook verantwoordelijk voor het schoonmaken, repareren en vervangen van beschadigde delen van de fascia: een flinke klus, aangezien jaarlijks ongeveer de helft van de collageenvezels in je fascia wordt vervangen.

De bouwstenen voor dat vervangingsproces komen uit je voeding. Daarom is voeding zo belangrijk voor gezonde fascia. Vooral hyaluronzuur is belangrijk: hetzelfde zuur dat in antirimpelcrème zit en dat artsen injecteren in versleten knieën.

Hyaluronzuur of hyaluronan werkt als een smeermiddel voor de grondsubstantie, een soort biologische versie van WD-40. Het zorgt ervoor dat je fascia soepel blijft en makkelijk kan glijden. Dat maakt dat je zonder pijn, comfortabel en soepel kunt bewegen.

Wat doet de fascia?

Je fascia is veel meer dan ‘verpakkingsmateriaal’: het speelt net zo’n grote rol in je lichaam als je hart, hersenen en longen.

  • Het zorgt ervoor dat je lichaamsdelen over elkaar heen, onder elkaar door en langs elkaar heen kunnen glijden, zodat je huid, botten, spieren en zenuwen allemaal soepel bewegen terwijl je loopt, rent of sport. Als je fascia gezond is, kan het tot 75 procent van zijn lengte aannemen.
  • H
    et houdt alles op zijn plek. De fascia fixeert en omsluit je organen, botten, spieren en bloedvaten en zorgt ervoor dat ze blijven waar ze thuishoren. Zonder fascia zou je skelet gewoon een stapel botten zijn en je organen zouden in een willekeurige volgorde tegen elkaar aan liggen.
  • Het houdt water vast en vervoert het. De chirurg en fascia-onderzoeker Jean-Claude Guimberteau heeft opmerkelijke films gemaakt waarop te zien is dat de fascia water opslaat en transporteert door het lichaam.2
    • Het fungeert ook als communicatie-netwerk, dat constant informatie verstuurt naar elk deel van je lichaam over je houding, je bewegingen en je inwendige omgeving. Je fascia bevat tien keer zoveel sensorische zenuwuiteinden als je spieren, waardoor het een van de sterkste zintuiglijke organen is. Dat verklaart waarom problemen in de fascia vaak de echte oorzaak zijn van de pijn die we wijten aan onze spieren.
  • Het verbindt elk lichaamsdeel met elk ander lichaamsdeel. Stel je je fascia voor als een hoeslaken. Als je aan de ene hoek van het laken trekt, beweegt het hele hoeslaken. Uit onderzoek door sportarts Jan Wilke blijkt dat als je je enkel beweegt, de fascia aan de achterkant van je dijbeen verschuift.3 Strek je je been, dan heeft dat invloed op de fascia in je cervicale wervelkolom (nek), waardoor je je nek beter kunt bewegen. Vandaar dat je de druk die je op de ene plek uitoefent, soms op een heel andere plek voelt. We ontdekken ook dat de fascia ‘kinetische ketens’ vormt, wat zoiets zijn als koorden die door je hele lichaam lopen. Die ketens stellen allerlei lichaamsdelen in staat om te bewegen en om dat op een stabiele, soepele, energieke en comfortabele manier te doen.
  • Het is ook een belangrijk onderdeel van ons immuunsysteem. Voormalig Harvard-onderzoeker Helene Langevin, die tegenwoordig bij de Amerikaanse National Institutes of Health (NIH) werkt, noemt de fascia ‘de zetel van het immuunsysteem’. Ze is ervan overtuigd dat, als we begrijpen hoe de fascia werkt, dat een belangrijke sleutel is om kanker te begrijpen en te voorkomen.
    In een opmerkelijk onderzoek ontdekten zij en haar collega’s dat strekken – een techniek waarbij de de fascia optimaal functioneert – de tumorgroei vermindert bij een muismodel van borstkanker.4
  • Het zorgt voor ‘tensegriteit’ of inwendige krachten die alles op hun plek houden. Tensegriteit werkt net als een magneet: de zwaartekracht heeft er geen invloed op. De botten, organen en spieren in je lichaam worden op hun plek gehouden door je fascia, die werkt als je inwendige, steunende infrastructuur.
  • Het is in staat lichamelijke druk te absorberen en te verdelen over zijn hele structuur. Bijvoorbeeld als je loopt en je voet bij elke stap de grond raakt, dan fungeert je fascia als een schokdemper en verdeelt de impact over een groter gebied dan alleen je hiel.
  • Het bevordert de circulatie van lymfevloeistof. Het lymfestelsel bestaat uit vele kilometers aan lymfevaten die door je hele lichaam lopen: kanalen die lymfevloeistof van je weefsels naar je lymfeklieren vervoeren, waar toxische stoffen, bacteriën, kankercellen en andere ‘rommel’ uit de lymfe worden gefilterd, zodat de gezuiverde vloeistof weer aan je bloed kan worden afgegeven.
    Je spieren en fascia helpen bij dit proces: terwijl je beweegt pompen ze de lymfe door dit systeem. Dus hoe gezonder je fascia is, hoe beter je lymfestelsel presteert.
  • Het reageert op stress. Fascia wordt lichamelijk beïnvloed door emotionele stress. Dat verklaart de spanning die je voelt als je gestrest bent. Dat werkt twee kanten op, want beperkingen en stijfheid in je fascia kunnen op hun beurt stress en onrust veroorzaken.
  • Het kan je emoties en gedrag beïnvloeden. Interessant nieuw onderzoek wijst erop dat de fascia je niet alleen informeert over waar je bent, maar je ook vertelt hoe het met je gaat (zie kadertekst p47).5
  • Het lijkt de hersenen te voorzien van interoceptieve informatie: informatie over je lichamelijke toestand, bijvoorbeeld over hoe warm of koud je het hebt, of je dorst hebt of honger, hoe goed of slecht je je voelt, zelfs hoeveel zin je hebt in seks. De interoceptie (letterlijk: inwendige waarneming) kan bij allerlei aandoeningen verstoord zijn, waaronder prikkelbaredarmsyndroom, eetstoornissen, angst en depressie.

Je kunt dan ook grote veranderingen teweegbrengen met fasciatherapie (een speciale vorm van fysiotherapie). Een van de meest ingrijpende uitkomsten daarvan is natuurlijk minder pijn. Er zijn talloze voorbeelden in de medische literatuur te vinden waar fasciatherapie voor pijnverlichting zorgt.

Bijvoorbeeld bij diabetische neuropathie, rugproblemen, na een knieoperatie, heupletsel, TMD-klachten (in het kaakgewricht), migraine en carpaaltunnelsyndroom, om er maar een paar te noemen.6

Voeding en fascia

Als het over oorzaken van fasciaproblemen gaat, is de grootste boosdoener suiker. Suikers zorgen samen met eiwitten in je lichaam voor AGE’s (advanced glycation endproducts): versuikerde eiwitten. Deze schadelijke moleculen zorgen ervoor dat de collageenvezels in je fascia (en elders in je lichaam) ‘verknopen’. Daardoor worden ze stijf, ze vervormen en het lichaam kan ze niet meer repareren.

Een studie naar AGE’s in pezen concludeerde: het belangrijkste mechanische effect van AGE’s is verlies van visco-elasticiteit, doordat vezels niet meer over elkaar kunnen glijden7 Je kunt AGE’s zoveel mogelijk voorkomen door op het volgende te letten:

  • Wen jezelf aan koffie en thee zonder suiker, en stop met frisdrank en junkfood. Check etiketten op verborgen bronnen van toegevoegde suikers.
  • AGE’s ontstaan ook als je vlees op hoge temperaturen braadt of grilt. Om dat tegen te gaan, kun je het marineren in een zure marinade: dat kan AGE-vorming aanzienlijk verminderen. Ook kun je het vlees eerst op een lagere temperatuur verhitten, voordat je het braadt of roostert; dat vermindert de AGE’s.
  • Eet zoveel mogelijk verse voeding. Voorverpakte voedingsmiddelen bevatten vaak veel AGE’s, doordat ze bij de bereiding op zeer hoge temperaturen worden verhit.8 Fascia beschadigt ook door te weinig goede voeding: te weinig natuurlijke, onbewerkte voedingsmiddelen die bijdragen aan het bouwen, beschermen en vervangen van collageen.
  • Neem vitamine C, dat heb je nodig om procollageen te vormen: de voorloper van collageen. Je lichaam maakt daar verschillende soorten collageen van. Dus als de voorraad vitamine C op is, stopt de collageenproductie noodgedwongen. Aangezien de fascia grotendeels uit collageen gedrenkt in water bestaat, is het belangrijk om dagelijks vitamine C-rijke voedingsmiddelen te eten. Denk aan bessen, tomaten, citrusfruit, kiwi’s, paprika’s en donkere bladgroenten. Je kunt ook overwegen om vitamine C te supplementeren.
  • Het is cruciaal om voldoende eiwitten te gebruiken. De bouwstenen van collageen zijn de glycine, proline, hydroxyproline en arginine in eiwitrijke voedingsmiddelen. Voedingsmiddelen zoals zalm, eieren en bottenbouillon zijn goede bronnen van deze aminozuren (zie kader).
  • Drink witte thee. Uit onderzoek blijkt dat het de activiteit tegengaat van enzymen die collageen afbreken.9
  • Zorg voor voldoende vocht. Veel mensen voorzien hun fascia te weinig van water. Uit onderzoek blijkt dat meer dan 80 procent van de vrouwen en 95 procent van de mannen boven de 70 (en 40-60 procent van jongere bevolkingsgroepen) chronisch zijn uitgedroogd (zie kader).10

Als je de hele dag steeds dezelfde bewegingen maakt, en je doet dat elke dag opnieuw – of dat nu tegen een voetbal schoppen, boodschappen scannen of zware dozen tillen is – kan dat problemen veroorzaken.Oefeningen voor gezonde fascia

Een chronisch slechte houding en steeds dezelfde bewegingen veroorzaken piepkleine scheurtjes in je fascia: microtrauma’s. Hoewel die niet zo ernstig zijn als een groot trauma, hebben ze wel degelijk langetermijneffecten.

Vooral als hetzelfde microtrauma gedurende een lange periode steeds opnieuw ontstaat. Als je voorovergebogen zit of staat, met je hoofd naar voren, zoals wanneer je op je smartphone bezig bent, is dat een enorme belasting voor je myofasciale systeem.

Je fascia is gebaat bij oefeningen, want oefeningen zorgen voor beweging, en beweging pompt oud, vervuild water uit je fascia en schoon water rijk aan nutriënten in je fascia.

Als je oefeningen doet of sport, let dan op het volgende:

  • Gebruik je volledige bewegingsbereik. Als je vooral kleine bewegingen maakt, doet het pijn om voorbij die grenzen te gaan. Strek en oefen daarom regelmatig tot de grenzen van je bereik.
  • Wissel af. Hoe meer variatie in je lichaamsbeweging, hoe gezonder je fascia wordt.
  • Bij yoga, tai chi en Pilates zorg je voor beweging en strekking in alle delen van je lichaam. Dus die beweegtechnieken zijn een goede manier om je fascia van top tot teen te verkwikken. Bovendien zorgen ze voor langzame bewegingen, wat het beste is om water in en uit de fascia te pompen. Alle drie hebben ze bewezen wonderen te doen voor je fascia, pijn te verminderen en het evenwicht en de soepelheid te verbeteren.11

 

BRONNEN

1 Sci Rep, 2018; 8: 4947
2 www.guimberteau-jc-md.com/
3 The Mysterious World under the Skin, https://www.youtube.com/watch?v=bWU_DnC9t4I
4 Sci Rep, 2018; 8: 7864
5 “Interoception. A new correlate for intricate connections between fascial receptors, emotion and self recognition,” uit Fascia—the Tensional Network of the Human Body, R. Schleip, T. Findley, L. Chaitow, and P. Huijing, eds., Elsevier, 2012
6 J Nurs Scholarsh, 2017; 49:379–88; Physiother Theory Pract, 2017; 33: 420–8; J Bodyw Mov Ther, 2017; 21: 452–8; J Bodyw Mov Ther, 2016; 20: 604–9; Pain Res Manag, 2018; 2018: 5464985; NeuroRehabilitation, 2015; 37: 157–63; Eur J Phys Rehabil Med, 2017; 53: 630–1
7 Matrix Biol, 2013; 32: 169–77
8 J Food Sci Technol, 2015; 52: 7561–76
9 BMC Complement Altern Med, 2009; 9: 27
10 BMC Public Health, 2013; 13: 1068
11 Int J Yoga, 2014; 7: 54–59; N Engl J Med, 2010; 363: 743–54; Musculoskeletal Care, 2019; 17: 54–62

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Medisch Dossier

De borsten

Eten als medicijn

Groeien met psychosynthese

Kruiden en voedingsstoffen

Spoorelementen; belangrijk in kleine hoeveelheden

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Medisch Dossier avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Medisch Dossier