Als het op drinken aankomt is de scheidslijn tussen een gezonde en een ongezonde gewoonte vager dan u zou denken.
Over alcohol en gezondheid zijn de onderzoeksresultaten zo tegenstrijdig dat het verwarrend is geworden. Alleen al het afgelopen jaar bleek uit Duits onderzoek dat een drankje per dag al kan leiden tot een veel hoger risico op borstkanker 1, terwijl uit Amerikaans onderzoek bleek dat ‘licht tot matig alcoholgebruik’ juist weer het risico op een beroerte kan verkleinen 2. Uit weer andere studies valt op te maken dat alcohol zowel bevorderlijk als slecht voor de slaap kan zijn en zowel goed als slecht voor de botten 3.
Dus hoe moeten we de wetenschap nu interpreteren, en moeten we dat dagelijkse borreltje nou schrappen of juist koesteren?
Connectie met kanker
We horen heel vaak dat een glaasje wijn per dag gezond is. Maar als het gaat om kanker is niet drinken waarschijnlijk het beste. Volgens het World Cancer Research Fund (WCRF) en het American Institute for Cancer Research (AICR) – dat het grootste onderzoek ooit op het gebied van leefstijl en kanker uitvoerde – kan het drinken van kleine hoeveelheden alcohol al het risico op bepaalde kankersoorten significant verhogen. Voorbeelden zijn kanker van de mond, keel, stembanden, slokdarm, borst en darmen. Dat geldt voor alcohol in alle vormen – bier, wijn, sterke drank en andere.
Dat doet vermoeden dat ethanol de cruciale factor is en niet de andere ingrediënten van de specifieke dranken. Ethanol is pure alcohol en staat op de lijst van kankerverwekkende stoffen die het International Agency for Cancer Research (IACR) heeft opgesteld.
Hoewel niet alle onderzoeken het met elkaar eens zijn – het onderzoek naar nierkanker bijvoorbeeld doet vermoeden dat alcohol juist een beschermend effect heeft – is de conclusie van het WCRF-AICRrapport eenduidig: ‘Voor wat betreft de preventie van kanker is de beste mate van alcoholgebruik nul’.
Maar in plaats van de aanbeveling dat we nu allemaal geen druppel meer drinken, luidt het advies van de auteurs om ‘de alcoholconsumptie te beperken tot niet meer dan twee glazen per dag voor mannen en een glas per dag voor vrouwen’. Een ‘glas’ bevat ongeveer 10 tot 15 gram ethanol, lichten ze toe. Dit schijnbaar tegenstrijdige advies is ingegeven door het feit dat alcohol, hoewel het onze kans op kanker lijkt te verhogen, tegelijk het risico op hartziekten zou kunnen verlagen 4.
Hulp voor het hart
Uit vele onderzoeken blijkt dat mensen met een geringe tot matige alcoholconsumptie een verminderd risico op hartziekte hebben. In een ‘meta-analyse’ – een analyse van de resultaten van meerdere onderzoeken – hebben onderzoekers uit Canada en de VS ontdekt dat alcoholgebruikers ten opzichte van niet-drinkers een significant lager risico op hartziekten en beroerte hebben, evenals op overlijden aan een van die twee. Maximaal een drankje per dag bleek consequent samen te gaan met een risicoverlaging van 14 tot 25 procent bij alle hartgerelateerde ziekten. Maar bij meer dan een glas per dag bleek het risico op een fatale beroerte te stijgen 5.
Dezelfde wetenschappers onderzochten vervolgens welk mechanisme mogelijk achter de hartversterkende werking van alcohol schuilging. Ze bestudeerden meer dan zestig onderzoeken naar het verband tussen alcoholgebruik en bekende ‘markers’ voor hartziekten. Markers zijn stoffen in het bloed die erop duiden dat er sprake is of kan zijn van die ziekte. Het bleek dat een bescheiden hoeveelheid alcohol het ‘goede’ cholesterolgehalte in het lichaam significant verhoogt.
Dat zou een verklaring kunnen zijn voor de beschermende werking die alcohol tegen hartziekten heeft6. Interessant is ook dat alle soorten drank (wijn, bier of sterke drank) dezelfde hartversterkende effecten hadden. Maar in de meeste onderzoeken in de analyse was wijn gebruikt – en meestal rode wijn – waardoor de resultaten misschien gekleurd zijn. (Rode wijn bevat plantenonderdelen genaamd ‘polyfenolen’, zoals resveratrol, waarvan ook wordt vermoed dat ze goed zijn voor het hart.) In de meeste van deze onderzoeken luidde de conclusie echter dat het de alcohol in de wijn was die het gezonde effect veroorzaakte in plaats van een ander ingrediënt. In één onderzoek werd het effect vergeleken van rode of witte wijn versus twee soorten druivensap (een met veel en een met weinig polyfenolen) op de cholesterolgehalten in het bloed. Zowel de rode als de witte wijn verhoogde het HDL-cholesterol (het ‘goede’ cholesterol), terwijl de druivensappen vrijwel geen effect teweegbrachten 7.
Het lijkt er dus op dat alcohol op zichzelf – met mate – gunstige effecten op het lichaam kan hebben, die op de lange termijn gezond zijn voor het hart.
Zuipen is ongezond
Wie de voordelen van alcohol wil genieten, moet echter tegen elke prijs vermijden om veel in een keer te drinken. Volgens dr. Juergen Rehm, hoofd sociaal en epidemiologisch onderzoek aan het Centre for Addiction and Mental Health (CAMH) in Toronto, Canada, ‘hoef je maar eens in de maand veel te drinken om de voordelen van licht tot matig alcoholgebruik weer te verspelen’. Veel drinken (binge drinking) is gedefinieerd als meer dan vier glazen per keer voor vrouwen en meer dan vijf voor mannen.
Dr. Rehms eigen onderzoek naar alcohol en het hart – een meta-analyse van 44 onderzoeken – heeft uitgewezen dat, hoewel alcoholgebruik wel beschermt tegen hartziekten en voortijdig overlijden in het algemeen, niet voor alle drinkers een beschermend effect kan worden verwacht, zelfs niet bij een geringe consumptie. Uit zijn studie valt op te maken dat het drinkpatroon minstens zo belangrijk zou kunnen zijn als de hoeveelheid die iemand gemiddeld drinkt 8.
Dat wordt bevestigd door een onderzoek waarin het drinkpatroon werd vergeleken van mannen in de middelbare leeftijd in Frankrijk (Lille, Strassbourg en Toulouse) met die in Noord-Ierland (Belfast). Het bleek dat de Franse drinkers aanzienlijk minder ziekte van de kransslagaderen (die het hart van bloed voorzien) hadden dan de Noord-Ierse drinkebroers, hoewel ze per week meestal meer dronken dan de Ieren omdat ze elke dag matig drinken in plaats van sporadisch veel. Binge-drinkers, die vaker uit Belfast kwamen, hadden bijna twee keer zo veel risico op een hartaanval of op overlijden aan een hartziekte als regelmatige, dagelijkse drinkers 9.
Er zijn echter ook experts die waarschuwen tegen dagelijks drinken, zelfs met mate. Britse parlementariërs hebben bijvoorbeeld onlangs een oproep gedaan om ‘twee alcoholvrije dagen per week’ te laten opnemen in de richtlijnen over drinken van het gezondheidsministerie. Op dit moment luidt het advies dat mannen niet regelmatig meer dan drie à vier eenheden alcohol moeten drinken en vrouwen niet meer dan twee à drie (een eenheid is ongeveer 8 gram ethanol). Het Nederlandse Voedingscentrum adviseert niet meer dan een glas per dag voor vrouwen en niet meer dan twee glazen bij mannen. Volgens Sir Ian Gilmore, speciaal adviseur over alcohol namens het Royal College of Physicians, is er een verhoogd risico op leverziekten bij mensen die elke dag of bijna elke dag drinken, ten opzichte van mensen die slechts bij gelegenheden of met tussenpozen drinken. Dr. Nick Sheron, leverexpert aan de universiteit van Southampton, is het met hem eens: ‘Als je kijkt naar wie verlittekening van de lever krijgen (cirrose), dan zijn dat vrijwel altijd mensen die dagelijks drinken.’
Dr. Sheron benadrukt tevens dat het van belang is om wekelijks alcoholvrije dagen te hebben ten behoeve van een gezonde verstandhouding met alcohol. ‘Alcohol heeft dezelfde eigenschap als vrijwel elk verslavend middel’, legt hij uit. ‘Als je op regelmatige basis drinkt, ontwikkel je tolerantie. Dan krijg je behoefte aan steeds meer alcohol om hetzelfde effect te bereiken. Door een time-out krijgt het lichaam de mogelijkheid zijn “tolerantieniveau” terug te zetten.’ Met andere woorden: door dagelijks drinken kunnen we worden aangezet tot steeds meer drinken, wat niet goed is voor de gezondheid. En we kunnen er verslaafd door raken.
De slotsom
Uiteindelijk is het dus moeilijk te bepalen of alcohol nu goed of slecht voor je is. Hoewel het risico op een hartziekte erdoor afneemt, kan het tevens het risico op kanker verhogen. De grens tussen gezond en risicovol is vaag. Maar kijken we enkel naar sterftepercentages, dan blijkt dat matige drinkers in het algemeen langer leven dan geheelonthouders, zelfs na correctie voor factoren als opleiding en welvaartsniveau 10.
Het lijkt er dus op dat een beetje zondigen goed voor ons is – op voorwaarde dat we de dagelijkse hoeveelheid beperken en ook een paar dagen per week niet drinken, zodat de lever zich kan herstellen. Hoewel de experts het niet eens zijn over wat nu een ‘veilige’ dosis is, lijkt het − gezien de recentste cijfers − verstandig de dagelijkse inname van alcohol te beperken tot een glas per dag voor vrouwen en twee glazen per dag voor mannen. Maar voor wie helemaal niet drinkt, is het niet de moeite om daar toch mee te beginnen. Het is logischer om gezondheidsvoordelen te halen uit gezond eten en regelmatig bewegen.
Joanna Evans
1 Alcohol Alcoholism, 29 maart 2012; doi: 10.1093/alcalc/ags011
2 Stroke, 2012; 43: 939-945
3 Am J Clin Nutr, 2009; 89: 1188-1196
4 WCRF-AICR. Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: A Global Perspective, 2007; www.dietandcancerreport.org
5 BMJ, 2011; 342: d671
6 BMJ, 2011; 342: d636
7 Clin Chim Acta, 1996; 246: 183-193
8 Addiction, 2012; 107: 1246-1260. doi: 10.1111/j.1360-0433.2012.03780.x
9 BMJ, 2010; 341: c6077
10 J Am Geriatr Soc, 2009; 57: 955-962
Alcohol: goed of slecht?
GOED
– Dementie. Licht tot matig alcoholgebruik gaat samen met een verminderd risico op dementie en mentale aftakeling, terwijl geheelonthouders, zwaardere drinkers en mensen die soms heel veel drinken een verhoogd risico hebben1.
– Diabetes. Matig drinken blijkt in vergelijking tot niet drinken het risico op diabetes type 2 met 30 procent te verlagen2.
– Obesitas. Uit een dertien jaar durend onderzoek bleek dat, ten opzichte van niet-drinkers, vrouwen met een normaal gewicht die een of twee glazen per dag dronken minder aankwamen gedurende het onderzoek en minder kans hadden op overgewicht of obesitas3.
– Longkanker. Uit resultaten van de California Men’s Health Study valt op te maken dat dagelijks een glas rode wijn drinken het risico op kanker onder rokers en ex-rokers met 60 procent kan verlagen. Voor witte wijn, bier of sterke drank werd echter geen duidelijk verband gevonden4.
– Sterkere botten. Rode wijn drinken zou beschermend kunnen werken tegen verlies van botweefsel bij oudere mannen. Bij vrouwen geldt hetzelfde, maar dan voor alcoholarm bier5.
SLECHT
– Alvleesklierontsteking (pancreatitis). Door slechts een eenheid sterke drank per dag stijgt het risico op een acute ontsteking van de alvleesklier – met buikpijn en braken – gedurende een paar dagen. Maar wijn of bier blijken dit risico niet te verhogen6.
– Slaapproblemen. Door een drankje kan het makkelijker worden in slaap te vallen, maar de kwaliteit van de slaap en de herstellende functie ervan nemen af, aldus onderzoeken uit Japan7.
– Aangeboren afwijkingen. Meer dan een drankje per dag in de zwangerschap kan het risico verhogen op een laag geboortegewicht, te vroege geboorte en andere complicaties, vergeleken met niet-drinken8.
– Broze botten. Veel drinken is slecht voor de botten en kan leiden tot osteoporose 9. Door nuttiging van te veel alcohol blijken de genen te worden aangetast die zorgen voor een gezonde aanmaak en ontwikkeling van botweefsel 10.
1 J Alzheimers Dis, 2010; 22: 939-948
2 Diabetes Care, 2005; 28: 939-948
3 Arch Intern Med, 2010; 170: 453-461
4 Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2008; 17: 2692-2699
5 Eur J CLin Nutr, 2011; 65: 526-532
6 Br J Surg, 2011; 98: 1609-1616
7 Alcohol Clin Exp Res, 2011; 35: 2093-2100
8 BJOG, 2011; 118: 1411-1421
9 Osteoporos Int, 2012; 23: 1-16
10 Alcohol Clin Exp Res, 2008; 32: 1167-1180
Als het gaat om kanker is niet drinken waarschijnlijk het beste.
Je hoeft maar eens in de maand veel te drinken om de voordelen van licht tot matig alcoholgebruik te verspelen.
Matige drinkers leven langer dan geheelonthouders.
