ADHD door vervuiling?
Kunnen wij ADHD uitbannen als we blootstelling aan gifstoffen vermijden? Recent onderzoek wijst in die richting.

Attention-deficit hyperactivity disorder, beter bekend onder de naam ADHD, is een stoornis van de aandacht die gepaard gaat met hyperactiviteit. Kenmerkende symptomen zijn het onvermogen om zich ergens lang op te concentreren, hyperactiviteit en impulsiviteit. Bij kinderen is dit de meest voorkomende psychische stoornis. Maar ondanks bijna een eeuw lang onderzoek is de oorzaak nog steeds onbekend.
Nieuw onderzoek echter wijst in de richting van toxinen (gifstoffen zoals lood en tabaksrook) die een belangrijke rol zouden spelen in de ontwikkeling van deze stoornis. Zelfs bij vrij lage concentraties zou het risico al significant hoger zijn.
 

De relatie met lood
Lood is een bekende neurotoxine, een stof die giftig is voor ons zenuwstelsel. Hoewel het commercieel gebruik aan banden is gelegd zitten sporen hiervan nog steeds in allerlei producten. Dat kunnen speelgoedjuwelen voor kinderen zijn maar ook oud schilderwerk, de grond om ons heen en zelfs ons drinkwater. We krijgen het binnen via de ademhaling of het eten. Bijna alle kinderen hebben een aantoonbaar gehalte hiervan in hun lichaam1. In een onlangs gepubliceerd onderzoek hebben wetenschappers uit de Verenigde Staten overtuigend bewijs aangedragen voor een relatie tussen het loodgehalte in de bloedsomloop en de diagnose ADHD.
In een onderzoek in Portland (Oregon) bij 236 kinderen zowel met als zonder ADHD werd het loodgehalte in hun bloed gemeten en vergeleken met eventuele symptomen. Er bleek een relatie te bestaan tussen een hoog loodgehalte en ADHD. Bij de kinderen zonder deze stoornis was het loodgehalte lager. De relatie was het sterkste bij de hyperactieve-impulsieve vorm2. Soortgelijke resultaten zijn eerder gezien, maar in de genoemde studie bleek voor het eerst dat de relatie al bij zeer lage concentraties bestaat. De kinderen hadden een gemiddelde loodconcentratie in hun bloed van slechts 0,73 mcg (microgram ofwel een duizendste gram) per dl (deciliter ofwel een tiende liter). Dit is lager dan de gemiddelde blootstelling die in de Verenigde Staten en West-Europa gevonden wordt.
Hiermee staat natuurlijk niet onomstotelijk vast dat geringe blootstelling aan lood ADHD veroorzaakt. Maar eerder onderzoek bij dieren wees al uit dat lood tot ontwikkelingstoornissen van het zenuwstelsel kan leiden, dus aannemelijk is het wel. Hoewel het onwaarschijnlijk is dat lood de enige boosdoener zou zijn kan een combinatie met andere factoren, zoals genetische invloeden of blootstelling aan andere gifstoffen, wel degelijk tot ADHD leiden.
Ander Amerikaans onderzoek heeft onlangs uitgewezen dat kinderen wier moeder tijdens de zwangerschap rookte en kinderen die al jong in aanraking kwamen met lood, een verhoogd risico op ADHD hadden. Hierbij werd bij 2500 kinderen tussen de 8 en 15 jaar oud de prenatale blootstelling aan roken afgezet tegen het gemeten loodniveau in het bloed. De gegevens over het roken tijdens de zwangerschap waren afkomstig van de moeder. De auteurs, allen verbonden aan het Cincinnati Children’s Hospital Medical Center (Ohio), constateerden dat kinderen die al vóór de geboorte in contact kwamen met roken 2,4 maal vaker ADHD hadden. Bij de bevolking in het algemeen zag men 2,3 keer meer ADHD als het loodgehalte in de top drie zat. Maar erger nog, het effect van lood en roken bleek elkaar te versterken. Hierdoor hadden kinderen die aan beide stoffen waren blootgesteld zelfs ruim achtmaal meer kans op de stoornis dan kinderen die met geen van beide in contact waren geweest.
De auteurs schatten dat zo’n 35 procent van alle gevallen van ADHD bij kinderen tussen 8 en 15 jaar kan worden voorkomen door simpelweg contact met roken en lood te vermijden3.
 

Giftig plastic
Ook bepaalde chemische stoffen die doorgaans in plastic zitten kunnen gedragsproblemen veroorzaken. De laatste jaren zijn ftalaten − bestanddelen van talloze plastic gebruiksartikelen zoals speelgoed, schoonmaakmiddelen en vinyl vloerbedekking − in verband gebracht met een groot aantal gezondheidsproblemen. Het ziet er nu naar uit dat ADHD aan de lijst kan worden toegevoegd.
Wetenschappers van het National University College of Medicine in Seoel (Korea) onderzochten urinemonsters van 261 kinderen tussen de 8 en 11 jaar oud. Daarbij werd gekeken naar rapporten van leraren en uitslagen van computertests om symptomen van ADHD vast te stellen. Zij vonden een ‘sterke samenhang’ tussen blootstelling aan ftalaten en ADHD. Hoe hoger de concentratie van ftalaatmetabolieten in de urine, des te sterker bleken deze symptomen4.
Amerikaanse onderzoekers van de Mount Sinai School of Medicine in New York vonden eveneens een correlatie tussen blootstelling aan ftalaat vóór de geboorte en gedragsproblemen bij kinderen tussen de 4 en 9 jaar oud5.
Meer onderzoek is nog nodig maar wel is duidelijk dat milieuvervuilende stoffen een grote rol spelen bij de puzzel die ADHD op dit moment nog is.
 

Andere mogelijke oorzaken
Behalve contact met gifstoffen zijn er meer omgevingsfactoren bij ADHD in het spel. De rol van voeding is al wel bekend, vooral van voedseladditieven en essentiële vetzuren (zie kader). Minder bekend is de rol die slaap hierbij kan spelen. Het bewijs groeit dat slaapproblemen zoals snurken en slaapapnoe (waarbij de ademhaling oppervlakkiger wordt of af en toe zelfs even stopt) bij sommige kinderen de onvermoede oorzaak kunnen zijn van leer- en gedragsproblemen zoals hyperactiviteit en gebrek aan concentratie.
Het meest overtuigende bewijs hiervoor komt uit een onderzoek van dr. Ronald Chervin en zijn team aan de universiteit van Michigan in Ann Arbor (VS). Zij constateerden dat 22 van de 78 kinderen (28 procent) die de diagnose slaapademhalingsstoornis (SDB) hadden gekregen volgens een kinderpsychiater ook aan ADHD leden. SDB is een term die een heel scala van afwijkingen van de slaapademhaling omvat. Een jaar nadat zij chirurgisch behandeld waren voor de SDB voldeden deze kinderen echter niet langer aan de criteria voor ADHD6.
Deze uitkomst ondersteunt de gedachte dat SDB tot gedragsproblemen bij kinderen kan leiden, aldus Chervin. De onderzoeksresultaten wijzen ook op de mogelijkheid dat een significant deel van de kinderen met een slaapstoornis de verkeerde diagnose krijgt, en wel ADHD. Zie voor meer informatie het artikel Het berooide brein in Medisch Dossier jaargang 10 nr. 1, december ‘07/januari ’08.
 

Een toekomst zonder medicijnen
Tot dusver richtte het meeste onderzoek zich op de mogelijkheid dat ADHD een erfelijke oorzaak heeft. Maar het laatste onderzoek wijst duidelijk in een andere richting. Bij een significant deel van de gevallen kunnen omgevingsfactoren zoals slaapproblemen en blootstelling aan gifstoffen een cruciale rol spelen.
Weliswaar is meer onderzoek nodig, maar de laatste bevindingen duiden erop dat ADHD misschien kan worden voorkomen, of in elk geval zonder gevaarlijke medicijnen kan worden behandeld.
 

Joanna Evans

1Curr Direct Psychol Sci, 2010; 19: 24-29
2J Child Psychol Psychiatry, 2010; 51: 58-65
3Pediatrics, 2009; 124: e1054-1063
4Biol Psychiatry, 2009; 66: 958-963
5Environ Health Perspect, 8 januari 2010 (online voorpublicatie)
6Pediatrics, 2006; 117: e769-778