Chronische pijn in je rug, nek en schouders, ernstige vermoeidheid, darmklachten en stemmingsproblemen. Het zijn klachten waarmee je met fibromyalgie bijna dagelijks te maken hebt. Tot nu toe is er nog geen duidelijke oorzaak gevonden voor het ontstaan van de ziekte.

Er zijn wel aanknopingspunten die een succesvolle behandeling mogelijk maken. Belangrijk hierbij zijn de aanpak van insulineresistentie en excitotoxiciteit. Dat kan relatief simpel met voeding en aanvullende suppletie.

Fibromyalgie is een chronische aandoening waarbij je last hebt van langdurige pijn in de spieren en het bindweefsel in rug, nek, schouders, borstbeen, heupen en knieën. Hier houdt het echter niet op. De aandoening gaat gepaard met een scala aan andere klachten, waardoor de kwaliteit van leven ernstig achteruitgaat. Veelvoorkomende gezondheidsklachten zijn bijvoorbeeld stijfheid, ernstige vermoeidheid, concentratie-problemen, hoofdpijn, buikpijn, slaapstoornissen en stemmings-problemen zoals depressie en angsten. De ziekte kent een grillig verloop, waarbij er dagen zijn dat je geen klachten hebt en dagen dat je juist ernstige klachten ervaart. Dit maakt de ziekte moeilijk voorspelbaar en dat kan tot onbegrip leiden in de directe omgeving.1

Ondanks de pijnklachten die iemand met fibromyalgie ervaart, zijn afwijkingen in de spieren of het bindweefsel niet zichtbaar. De oorzaak van de ziekte is dan ook grotendeels onbekend. Daarnaast kan het lang duren voor de diagnose wordt gesteld, omdat eerst allerlei andere ziekten uitgesloten moeten worden. Er zijn echter wel degelijk ideeën over mogelijke factoren die het ontstaan en beloop van de ziekte kunnen beïnvloeden. Met voeding, leefstijl een aanvullende suppletie kunnen deze factoren worden aangepakt, waardoor fibromyalgieklachten afnemen.

Autonome zenuwstelsel

Het lijkt erop dat fibromyalgie bij de meeste patiënten is ontstaan na fysiologische of psychologische stress, bijvoorbeeld na het doormaken van een darminfectie, een infectie met hepatitis C, een darminfectie of een mycoplasma-bacterie, voorbeelden van psychologische stress zijn het overlijden van een naaste of ander psychisch trauma. Deze gebeurtenissen kunnen verstoringen veroorzaken in de zogenaamde HPA-as, ofwel de stress-as van het lichaam. Die bestaat uit een specifiek gebied in de hersenen dat communiceert met de bijnieren. Onze bijnieren produceren het stresshormoon cortisol. De HPA-as heeft onder andere invloed op het functioneren van het zenuwstelsel, het hormonale systeem, de afweer en uiteindelijk ook de spieren. In beschrijvende onderzoeken zien wetenschappers in al deze orgaan-systemen problemen ontstaan bij mensen met fibromyalgie. Zo lijkt met name het zelfstandige (autonome) zenuwstelsel te worden aangedaan.2 Dit zenuwstelsel reguleert alle onbewuste functies en processen in het lichaam, zoals ademhaling en hartslag. De functie van het autonome zenuwstelsel kan worden gemeten door middel van de hartslagvariabiliteit (heart rate variability, HRV). Bij mensen met fibromyalgie is deze verlaagd, wat duidt op stress in het autonome zenuwstelsel.3

Daarbij komt dat er ook problemen zijn gevonden in de serotoninestofwisseling; serotonine is een stof in het zenuwstelsel die invloed heeft op onze emoties.2 Serotonine speelt echter niet alleen een rol in de stemming, een relatief lage serotonineconcentratie zorgt tevens voor een lagere pijndrempel. In de reguliere zorg worden daarom ook geregeld antidepressiva voorgeschreven aan mensen met fibromyalgie. Dit kan pijnklachten verminderen en de stemming verbeteren. Mensen die geen antidepressiva willen gebruiken, kunnen, in overleg met de arts, het gebruik van het supplement 5-HTP overwegen. Dit is een stof in de plant Griffonia simplicifolia en de voorloper van serotonine. Verschillende studies hebben positieve effecten van 5-HTP op fibromyalgieklachten laten zien.3 Ook het gebruik van saffraan (Crocus sativus) zou even effectief kunnen zijn als het gebruik van een antidepressivum bij het bestrijden van fibromyalgieklachten.4

Insulineresistentie

Interessant is dat de insuline-stofwisseling in relatie tot fibromyalgie erg in de belangstelling staat van wetenschappers. Bij insulineresistentie wordt het lichaam minder gevoelig voor insuline, waardoor het minder goed werkt en suiker niet goed in de cel kan worden opgenomen. Het bloedsuikergehalte wordt daardoor te hoog en tegelijkertijd voelt iemand zich vermoeid. Een verband tussen insuline en pijn ligt misschien op het eerste gezicht niet voor de hand. Echter, bij tal van chronische ontstekingsaandoeningen en pijnsyndromen is een verstoorde insulinehuishouding gevonden.

Voorbeelden zijn migraine, neuropathische pijn en reuma. Onderzoek laat zien dat mensen met fibromyalgie een significant hogere HbA1c-waarde hebben (een marker om insulineresistentie en diabetes te bepalen). Belangrijk hierbij is wel dat de HbA1c-waarde wordt gecorrigeerd voor de leeftijd van de patiënt. Gebeurt dit niet, dan lijkt de waarde normaal te zijn en wordt insulineresistentie gemist. Opvallend is dat in een kleinschalige studie alle fibromyalgie-patiënten insulineresistentie bleken te hebben (ook degenen met een normaal gewicht).5 In een studie waarbij de insulineresistentie werd behandeld met diabetesmedicijnen verminderden de pijnklachten significant.6 De rol van insuline-resistentie in het ontstaan en de ontwikkeling van fibromyalgie lijkt veel groter te zijn dan tot nu toe werd onderkend.

Excitotoxiciteit

Naast een belangrijke rol voor insulineresistentie, is er ook een rol weggelegd voor stoffen in de voeding. Hierover zijn de meningen echter sterk verdeeld. Positieve resultaten bij fibromyalgie zijn behaald met een voedingspatroon arm aan ‘excitatoire’ stoffen waarvan glutamaat en aspartaat de belangrijkste zijn.7,8 Deze ‘excitatoire stoffen’ zorgen in het zenuwstelsel voor een constante activatie van neuronen, wat kan resulteren in chronische pijn. Als de activering van de zenuwcellen te lang aanhoudt, dan is dit giftig (toxisch) voor de zenuwen en ontstaat excitotoxiciteit. De laaggradige ontstekingen die hierbij ontstaan, zorgen ervoor dat glutamaat uit de voeding makkelijker de bloed-hersen-barrière kan passeren. Op deze manier ontstaat een vicieuze cirkel waarbij glutamaat, excitotoxiciteit en ontsteking elkaar in stand blijven houden. In studies bij fibromyalgiepatiënten wordt dan ook vaker een relatief hoge concentratie glutamaat gevonden in de hersenen. Het aminozuur aspartaat heeft soortgelijke effecten op pijn als glutamaat, alleen werkt het via een andere receptor.

De aminozuren glutamaat en aspartaat komen op twee verschillende manieren voor in onze westerse voeding. Enerzijds zijn ze terug te vinden in dierlijke bronnen, waaronder vlees. Hierin zitten ze echter gebonden en komen daarom langzaam vrij in het lichaam waardoor er een minder sterke reactie optreedt. De andere vorm betreft de ‘vrije vorm, zoals bijvoorbeeld in smaakversterkers waaronder mononatriumglutamaat (E621), gehydrolyseerd eiwit, gistextract, als onderdeel van de zoetstof aspartaam, in vissaus, sojasaus en oude kaassoorten.7 Deze vorm komt snel en gemakkelijk vrij in het lichaam en kan zo klachten geven. Interessant is dat kleinschalige studies waarbij fibromyalgiepatiënten gedurende een maand mononatriumglutamaat en aspartaam uit de voeding laten, aantonen dat er een significante verbetering van de pijnklachten optreedt. Om meer zekerheid te krijgen over deze resultaten hebben de wetenschappers aan het aan van de studie de deelnemers weer blootgesteld aan mononatriumglutamaat. Vrijwel direct keerden de pijnklachten bij de deelnemers die de stof kregen weer terug. De resultaten pleiten voor het volgen van een voedingspatroon arm aan glutamaat en aspartaat, in ieder geval gedurende een maand, om te kijken of de pijnklachten verminderen.7,8 Er zijn twee voedingsstoffen, namelijk magnesium en zink, die de effecten van het voedingspatroon mogelijk kunnen versterken. Beide ‘blokkeren’ als het ware de receptoren waarop glutamaat en aspartaat invloed hebben, zodat deze stoffen minder makkelijk kunnen binden. Dit zorgt ervoor dat de zenuwen niet overmatig of onnodig worden geprikkeld en pijn veroorzaken (zie voor andere voedingsstoffen ook het kader ‘Vitaminen en mineralen’).7,9

Mind-bodytechnieken, acupunctuur en neuraaltherapie

Ondersteuning van de geest lijkt ook niet onbelangrijk te zijn bij fibromyalgie. Niet alleen omdat fibromyalgie vaak gepaard gaat met psychische klachten, maar ook omdat het verbinden van lichaam en geest kan helpen de kwaliteit van leven te verbeteren. Een groot aantal verschillende therapieën is met wisselend succes onderzocht. Om de HRV (heart rate variability, zie elders in dit artikel) te verbeteren kunnen ademhalingsoefeningen heel effectief zijn. Maar ook psychotherapie, bewegingstherapie, ontspanningsoefeningen en bio-feedback kunnen fibromyalgie-klachten verminderen, al is het bewijs hiervoor minder sterk.10

Sterker bewijs is er voor de toepassing van acupunctuur. Als de meest betrouwbare studies worden bekeken, dan geeft acupunctuur een verbetering van pijnklachten en stijfheid ten opzichte van de standaardbehandeling of geen behandeling. Elektrische acupunctuur lijkt daarbij iets beter te werken dan manuele acupunctuur. Over de langetermijneffecten is minder bekend. Na een maand behandelen, merken mensen verbetering, maar het is onduidelijk of die verbeteringen langdurig aanhouden. Een combinatie van acupunctuur, beweging en medicatie lijkt het beste effect te hebben.11

Tot slot nog de zogenaamde neuraaltherapie. In neuraaltherapie wordt gebruikgemaakt van een plaatselijk verdovend middel, meestal procaïne of lidocaïne, om via het auto-nome zenuwstelsel de regulatie van het lichaam te herstellen. Door middel van injecties wordt de verdovende stof op specifieke plaatsen ingespoten. (Pijn-)klachten kunnen hierdoor voor langere tijd afnemen of verdwijnen. Omdat het hier gaat om het gebruik van injecties met verdovingsmiddelen, kan de behandeling alleen worden uitgevoerd door een (tand)arts (procaïne is het verdovingsmiddel dat ook door tandartsen wordt gebruikt).

In Nederland is de behandeling nog relatief onbekend, maar in Duitsland zijn er honderden (tand)artsen die hem toepassen. En zelfs 25 procent van de huisartsen past de therapie toe op patiënten. Tot nu toe zijn er twee klinische studies uitgevoerd met neuraaltherapie bij fibromyalgie-patiënten. Deze laten voorzichtige positieve effecten zien. Zeker in combinatie met beweging lijkt neuraaltherapie de kwaliteit van leven en pijnklachten significant te kunnen verbeteren.12,13

Conclusie

Het is nog niet goed bekend is waardoor fibromyalgie ontstaat. Toch is er een aantal aanwijzingen dat kan helpen om een complementaire behandeling vorm te geven. Insulineresistentie lijkt een zeer belangrijke rol te spelen. Een voedingspatroon met weinig koolhydraten (en laag in FOMDAP’s) kan daarom helpen om fibromyalgieklachten te verminderen. Ook het verlagen van excitotoxiciteit kan helpen door de stoffen glutamaat en aspartaat in de voeding achterwege te laten. Vitaminen en mineralen kunnen de verschillende processen in het zenuwstelsel en spierstelsel ondersteunen. Acupunctuur en neuraaltherapie zijn veelbelovende aanvullende behandelingen die een brede aanpak van fibromyalgie mogelijk maken.

[su_spoiler title=”Bronnen”]Bronnen
1 Fibromyalgie, via reumanederland.nl
2 Ann Rheum Dis. 2017 Feb;76(2):318-328.
3 Bone, K. A Phytotherapist’s perspective, 2004:Mar35.
4 Avicenna J Phytomed. 2018 Nov-Dec;8(6):513-523.
5 Pain Physician 2021; 24:175-184.
6 PLoSONE 14(5):e0216079.
7 Pain Manag. 2016;6(4):317–320.
8 Ann Pharmacother. 2001 Jun;35(6):702-6.
9 J Prim Care Community Health. 2021 Jan-Dec;12:21501327211038433.
10 Cochrane Database Syst Rev. 2015 Apr 9;2015(4):CD001980.
11 Int J Clin Pract. 2021 Apr;75(4):e13719.
12 Oxid Med Cell Longev. 2018 Feb 20;2018:5137947.
13 Turk J Phys Med Rehabil. 2019 Jan 23;65(1):1-8.
[/su_spoiler]